TL’de sessiz devalüasyon: Piyasaya 200'lük banknot hakim oldu

BERFU KARGI / KARAR

Ekonomist Uğur Gürses’in “Bir para nasıl erir?” ifadesiyle sosyal medya hesabından paylaştığı grafik, son yıllarda hızla yükselen enflasyonun etkilerini bir kez daha gündeme taşıdı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) 2009–2025 dönemi kupür dağılım verilerine göre, en büyük banknot olan 200 TL’nin emisyon içindeki oranı özellikle Eylül 2021 sonrası hızla yükselerek Mayıs 2025 itibarıyla %85,1 seviyesine ulaştı. Buna karşın 100, 50 ve 20 TL’lik kupürlerin toplam ağırlığı %15’in altına geriledi.

KÜÇÜK PARALAR GÖZDEN DÜŞTÜ

200 TL’lik banknotlar, ilk kez 2009’da piyasaya sürüldüğünde toplam dolaşım içinde sadece %16 paya sahipti. Ancak 2021 sonrası artan fiyatlar ve TL’nin hızlı değer kaybı, bu kupürün kullanımını olağan hale getirdi. Aynı dönemde 100 TL’lik banknotların payı %11,5’e, 50 TL’nin oranı %1,8’e ve 20 TL’nin oranı ise sadece %0,7’ye kadar düştü. Piyasa gözlemlerine göre, küçük kupürlerin artık ATM'lerde dahi bulunmadığı, 200 TL altı banknotların alışverişlerde sembolik kaldığı ifade ediliyor.

UZMANLAR UYARIYOR: PARASAL ERİME GERÇEKLEŞTİ

Ekonomistler, kupür dağılımındaki bu dramatik dönüşümü "parasal erime" olarak nitelendiriyor. Yüksek enflasyonun neden olduğu satın alma gücü kaybı, vatandaşların aynı ürünleri alabilmek için daha fazla nakit taşımasını zorunlu kılıyor. Örneğin 200 TL, bugün temel bir market alışverişini dahi karşılamakta yetersiz kalırken, 20 TL’lik banknotların günlük kullanımda fiilen bir işlevi kalmadı.

Ekonomist Uğur Gürses, bu durumu kişisel blogunda yazdığı makalesinde, “Merkez Bankası yeni bir kupür, örneğin 500 TL’lik banknotu basmadıkça, en büyük kupür diğerlerini piyasadan siler” sözleriyle değerlendirdi. Gürses’e göre bu tablo, hem TL'nin değer kaybını hem de Merkez Bankası'nın zamanında adım atmamasının yarattığı yapısal sorunu gözler önüne seriyor.

YENİ KUPÜR GÜNDEMDE YOK, DİJİTALLEŞME VURGUSU VAR

Merkez Bankası ise kupür kompozisyonuna dair yaptığı açıklamalarda, yeni bir banknot çıkarılması yönünde somut bir çalışma olmadığını belirtmişti. Banka, dijital ödeme sistemlerinin yaygınlaşmasını ve nakitsiz işlemlerdeki artışı gerekçe göstererek, mevcut sistemin devam ettiğini savunuyor. Ancak uzmanlara göre dijitalleşme eğilimi, enflasyon kaynaklı fiziksel para sorunlarını kısa vadede çözemiyor.

TL'NİN İTİBARI VE FİYAT İSTİKRARI TARTIŞMASI

Kupür dağılımındaki bu dönüşüm, yalnızca bir teknik veri değil; aynı zamanda ekonomi politikalarının ve para biriminin itibarı açısından önemli bir gösterge. Uzmanlar, TL'nin değerini korumanın ve halkın cebindeki paranın anlamını yitirmemesini sağlamanın yolunun enflasyonla kararlı bir mücadeleden geçtiğini vurguluyor.