Bütçe gelirleri %52, bütçe giderleri ise %33 artacak

                                 2025 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU NE GETİRİYOR?                             

                                                                                                                                              Mahmut ESEN

I-GİRİŞ

Orta Vadeli Programda (2025-2027) belirlenmiş politika; hedef/ önceliklere ve özel mevzuatına göre hazırlanmış olan 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi; TBMM yapılan görüşmeler sonrasında 20.12.2024 günü herhangi bir değişikliğe uğramadan aynen kabul edilmiştir.

Ülke ve ulus sorunların tespiti ve alınması gereken önlemler açısından; kamunun gelirlerinin toplanması, giderlerin gerçekleştirilmesi, açıkların finansmanı, kamunun varlık ve borçları ile diğer yükümlülüklerinin yönetimini kapsayan kamu maliyesinin içinde bulunduğu durumun iyi bilinmesi ve gelişmelerin yakından izlenmesi özel bir önem taşımaktadır.

Bu bağlamda merkezi yönetim bütçesi kanunları, teklif/gerekçeleri ve ekleriyle birlikte güncel nitelikli, önemli bilgileri içermektedir.

Bu yüzden yazımızda 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Kanunundaki gelir; gider ve denkleştirme konusu ele alınmakta, bütçe rakamlarının değerlendirilmesi yapılmakta; kamu maliyesini ilgilendiren konularda fikir açıklamasında bulunulmadan önce bilinmesi ve el altında tutulması gerektiği düşünülen önemli/ somut bilgi notlarının sunulması amaçlanmaktadır.

 

II-2025 YILINA AİT MAKROEKONOMİK GÖSTERGELER (HEDEFLER)

Bilindiği üzere merkezi yönetim bütçelerinin hazırlanmasında temel doküman olan Orta Vadeli Programlar (OVP); ülke ekonomisine ilişkin makro politikaları, temel ekonomik büyüklükleri, gelecek üç yıla ait gelir/giderleri, bütçe dengesi vb. bilgi/belgeleri içermektedir.

Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Strateji ve Bütçe Başkanlığınca On İkinci Kalkınma Planı esasları dikkate alınarak hazırlanmış ve Cumhurbaşkanınca 5.9.2024 tarihinde onaylanmış olan OVP belirlenmiş olan 2025-2027 dönemini kapsayan makroekonomik göstergelerden bazılarının gerçekleşme durumları ve gerçekleşme tahminleri ve program hedeflerini gösterir tablo aşağıya çıkarılmıştır.                                                   

 

                                Tablo I: 2023-2025 Yıllarına Ait Temel Ekonomik Göstergeler

	2023	2024 (Ger. Tahmini)	2025 (Program)
GSYH ( Milyar TL)	26.546	44.218	61.540
Kişi Başına Gelir (GSYH, ABD Doları)	13.243	15.551	17.028
GSYH Büyümesi (%)	5,1	3,5	4
İşsizlik Oranı (%)	9,4	9,3	9,6
İHRACAT (FOB) (Milyar ABD Doları )	256,6	264	279,6
İTHALAT (CİF)  (Milyar ABD Doları)	362	345	369
DIŞ TİCARET DENGESİ (Milyar ABD Doları)	-106,3	-81	89,4
CARİ DENGE ( Milyar ABD Doları)	-45	-22	-28,6
DEFLATÖR (%) (GSYH’da Sabit Fiyatlarla Artış Oranı)	68,2	60,9	33,9
TÜFE (Yıl Sonu % Değişme)	64,8	41,5	17,5

                     Kaynak: Orta Vadeli Program (2025-2027)

 

OVP rakamlarının incelenmesinden; Merkezi Yönetim Bütçesi (MYB) gelir ve gider tahminleri yapılırken reel büyümenin %4, GSYH deflatörünün %33,9, yıl sonu TÜFE enflasyonu ise % 17,5 olarak  baz alındığı anlaşılmaktadır.

 ABD dolar kuru ise gösterge niteliğinde 42 TL olarak öngörülmüştür.

 

Büyüme ve enflasyon hedeflerinde sapmalar ile kurdaki değişimler tahmin edilen bütçe büyüklüklerini doğrudan etkileyecektir.

Temel bazı göstergeler üzerinde yapılan incelemelerde:

GSYH (Cari Fiyatlarla)

2023 yılında 26,546 trilyon TL gerçekleşen GSYH’ nın; 2024 yılında (% 66,5 oranında artışla) 44,218 trilyon TL olarak gerçekleşeceği tahmin edilmiş, 2025 yılında ise % 39,1 oranında artışla 61,540 trilyon TL ulaşması hedeflenmiştir.

-2023 yılında %5,1 olarak gerçekleşen GSYH büyümesinin, 2024 yılında %3,5 olacağı tahmin edilmiş ve 2025 yılında ise % 4 seviyesine yükselmesi hedeflenmiştir.

Kişi Başına Gelir (GSYH, Dolar)

2023 yılında 13.243 Dolar olarak gerçekleşen kişi başı gelirin; 2024 yılında (% 17, 4 oranında artışla) 15.551 Dolar olacağı tahmin edilmiş, 2025 yılında ise (% 9,5 oranında artışla) 17.028 Dolar olması programlanmıştır.

Dış Ticaret (Milyar Dolar)

2023 yılında 256,6 milyar Dolar olarak gerçekleşen ihracatın; 2024 yılında 264 milyar Dolar olacağı tahmin edilmekte, 2025 yılında ise 279,6 milyar Dolara yükseltilmesi beklenmektedir.

2023 yılında 362 milyar Doları olarak gerçekleşen ithalatın; 2024 yılında 345 milyar Dolara gerileyeceği tahmin edilmekte, 2025 programında ise 369 milyar Dolar olacağı öngörülmüştür.

2023 yılında -106,3 milyar Dolar olarak gerçekleşmiş dış ticaret açığının, 2024 yılında -81 milyar Dolara düşeceği tahmin edilmekte, 2025 yılında ise -89,4 milyar Dolar olacağı programlanmıştır.

2023 yılında % 70 seviyesinde gerçekleşen ihracat/ithalat oranının; 2024 yılında % 77 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmekte, 2025 yılında ise % 75 seviyesinde olması hedeflenmiştir.

Cari İşlemler Dengesi (Milyar Dolar)

2023 yılında -45 milyar Dolar açık veren cari işlemler dengesinin, 2024 yılındaki açık miktarının -22 milyar Dolara düşeceği tahmin edilmekte ve 2025 yılında ise -28,6 milyar Dolar olacağı programlanmıştır.

2023 yılında % -4 olan cari açığın milli gelire oranının; 2024 yılında % -1,7’ye düşeceği tahmin edilmekte, 2025 yılında ise % -2 olarak programlanmıştır.

2023 yılı sonunda 64,8 olarak gerçekleşen TÜFE; 2024 yılında 41,5 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmekte, 2025 yılında ise % 17,5’ e düşmesi programlanmıştır.

2023 yılında %9,4 olan işsizlik oranının, 2024 yılında %9,3 olacağı tahmin edilmekte, 2025 yılında ise % 9,6 yükselmesi öngörülmüştür.

Bütçe hazırlanmasında temel veri olmakla birlikte OVP yer alan tahmin/hedeflerde tutarsızlıklar ve çelişkiler olduğu, bu yüzden OVP’ların sıklıkla geniş kapsamlı revizyona tabi tutulduğu görülmektedir.

(Örneğin; 2024-2026 yıllarını kapsayan OVP’da %33 olarak öngörülen 2024 yılı enflasyon oranı yeni OVP’da  2024 yıl sonu için %41, 5 olarak revize edilmiştir. Belirtilen nedenlerle 2025 yılı enflasyon hedefinin de gerçekleşmeyeceği açıktır.

 

II- 2025 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU

A-Bütçe Giderleri

2025 yılı merkezi yönetim bütçe giderleri; bir önceki yıla göre % 33 artış oranıyla, 14,731  trilyon TL olarak tahmin edilmiştir.

Faiz giderleri ile mal ve hizmet alım giderlerindeki artışlar genel ortalamanın çok üzerindedir.

Faiz giderleri için % 55 oranında artışla 1,950 trilyon TL ödenek öngörülmüştür. Bunu % 50 oranında artışa mal ve hizmet alım giderleri izlemektedir.

Bütçe gelirleri faiz dışı giderleri ancak karşılayabilmektedir. Faiz dışı fazlalık (sadece) 20 milyar TL civarındadır.

2024 yılında bir önceki yıla göre % 168 oranında artış yapılmış personel giderleri için % 36 oranında artış yeterli bulunmuştur. [i]

Ekonomik sınıflandırmaya göre 2024 ve 2025 yılları merkezi yönetim gider bütçeleri teklifleri, önceki yıla göre artış oranları ve gider türlerinin genel giderler içindeki paylarına ilişkin tablo aşağıda çıkarılmıştır.

 

Tablo II: Ekonomik Sınıflandırmaya Göre 2024 ve 2025 Yılları M.Y. Gider Bütçesi Teklifleri (Milyar TL)

Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Giderler		2024				2025
		Bütçe Teklifi	Önceki Yıla Göre Art. Or. (%) (x)	Giderin Dağılımı   (%)	Ocak-Kasım Ger. Oranı (%)	Bütçe Teklifi	Önceki Yıla Göre Art. Or. (%)	Giderin Dağılımı   (%)
1-Faiz Hariç Giderler		9.835	152	89,7	80,1	12.781	30	86,7
	Personel	2.553	168	23	97,6	3.475	36	23,5
	SGK Devlet Primleri	312,4	107,8	2,8	97,5	434,9	39	3
	Mal ve Hizmet Alımları	679,7	113,4	6,1	87,7	1.023,7	50	7
	Cari Transferler (Sağlık, emeklilik ve sosyal yardımlar, mahalli idare payları, tarımsal destekler vb.)	4.266,7	153,6	38,4	80,5	5.813,4	36	39,5
	Sermaye  (Yatırım) Giderleri	789,9	150	7,1	92	1.102	39,5	7,5
	Sermaye Transferleri (Mahalli idareler v.b. kuruluşlara yapılan)	720,8	1837,6	6,5	9,9	337,9	-53	2,3
	Borç verme	298,5	-17	2,7	84,3	306	2,5	2
	Yedek Ödenekler	215,3	144	1,9	-	286,8	33	2
2- Faiz Giderleri		1.254	121,7	11,3	95,3	1.950	55,5	13,2
GİDER BÜTÇESİ TOPLAMI (Hazine Yardımı ve Gelirlerden Ayrılan Pay Hariç)		11.089	148	100	81,8	14.731	33	100

     Kaynak: 2023/2024/2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Kanunu Teklif/Gerekçeleri

     Not: 1-Küsuratlar yuvarlatılmıştır.

              2-7457 sayılı Kanunla eklenen ödenekler dahildir.

 

2024 ve 2025 yıllarına ait gider bütçesi teklifleri, 2024 yılı Ocak- Kasım arası 11 aylık gerçekleşmelerini de kapsayacak şekilde karşılaştırılmalı olarak gösteren grafik aşağıda yer almaktadır.

2024 yılı Ocak- Kasım aylarını kapsayan gerçekleşme sonuçlarına göre faiz, personel/sermeye giderleri için ayrılmış ödeneklerin yetersiz kalacağı; buna karşılık diğer ödeneklerin tümümün kullanılmayacağı, yıl sonu itibarıyla gider bütçesi toplamında %10 oranında tasarruf sağlanabileceği anlaşılmaktadır.

 

 

 

 

 

2025 yılı bütçe ödeneklerinin gider türlerine göre dağılımı grafiği aşağıya çıkarılmıştır.

 

 

2025 yılı toplam bütçe ödeneklerinin gider türlerine göre paylaşımında; bir önceki yıla göre, faiz giderlerinde artış ve sermaye transfer giderlerinde azalışlar dışında dikkate değer bir değişiklik yoktur.

Nitekim; önceki yılda olduğu gibi toplam giderler içinde en büyük payı % 39,5 oranı ile cari giderler almıştır. Bunu % 23,5 oranı ile personel giderleri izlemektedir. Faiz giderleri % 13, 2 oranı ile büyüklük itibarıyla üçüncü sırada yer almıştır. Faiz giderlerinin personel giderlerinin yarısından, sermaye giderleri ile mal/hizmet alım giderlerinden bile fazla olduğu görülmektedir.

Fonksiyonel sınıflandırmaya göre bütçe giderleri ve hizmet türlerinin toplam giderler içerisindeki oranları aşağıda tabloya çıkarılmıştır.

 

Tablo III: 2024 ve 2025 M.Y.  Bütçe Ödeneklerinin Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Tahminleri, Önceki Yıla  Göre Değişim Oranları ve Hizmet Türleri İtibarıyla Dağılımları  (Milyar TL)

Hizmetler	2024 Yılı Bütçesi		Değişim Oranı (%)	2025 Yılı Bütçesi
	Teklif (Milyar TL)	Dağılım (%)		Teklif	Değ. Ora. (%)	Dağılım
Genel Kamu	3.655,4	30,6	228,4	5.543	51,6	34,5
Savunma	623,9	5,2	232	902	44	5,6
Kamu Düzeni ve Güvenlik	708,8	5,9	167,7	983	38,7	6,1
Ekonomik İşler	1.689,5	14,2	85	2.115	25	13,1
Çevre Koruma	18,2	0,1	114	28	53,8	0,1
İskan ve Toplum Refahı	294,6	2,4	769	223	-24,3	1,4
Sağlık	784,2	6,6	154	1.112	41,8	7
Dinlenme, Kültür ve Din	155,5	1,3	168	230	48	1,4
Eğitim	1.422,8	12	143,8	1.908,7	34	12
Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım	2.558,6	21,5	234	2.987	16,7	18,6
TOPLAM (Hazine Yardımı ve Gelirlerden Alınan Paylar Dahildir. )	11.911,7	100	148	16.034	34,6	100

Kaynak: 2023/2024/2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Kanunu Teklif/Gerekçeleri

Not: 1-Küsuratlar yuvarlatılmıştır.

                         

2025 yılı merkezi yönetim gider bütçesinde fonksiyonel sınıflandırmada; bir önceki yıla göre genel kamu, çevre koruma, sağlık ve savunma hizmetlerine ilişkin ödeneklerinde ortalamanın üzerinde artışlar öngörülmüştür.

Buna karşılık sosyal güvenlik ve sosyal yardım; iskan ve toplum refahı ile ekonomik işlerle ilgili hizmetlere ait ödenek artış oranlarında önemli düşüşler vardır.

                Fonksiyonel sınıflandırma toplam ödeneklerin hizmetlere dağılımda en büyük payın % 34,5 oranı ile genel kamu hizmetlerine ayrıldığı; genel kamu hizmetlerini %18,6 oranı ile sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri, %13,1 oranı ile ekonomik işler, %12 oranı ile eğitim hizmetleri için ayrılmış payların izlediği görülmektedir.

Diğer yandan performans esaslı program bütçe uygulaması gereğince 2024 ve daha sonraki yıllarda uygulanmak üzere 67 adet program belirlenmiş ve programlara göre de ödenekleri ayrılmıştır.

En fazla ödeneğin 2 trilyon TL ile Hazine varlıkları ve yükümlülüklerin (borç stokunu) yönetilmesi, 1,822 trilyon TL ile sosyal güvenlik ve 1,3 trilyon TL ile yerel yönetimlerin güçlendirilmesi programlarına ayrıldığı görülmektedir.

 

B-Bütçe Gelirleri

2025 yılı merkezi yönetim bütçe gelirleri 2024 yılı bütçe tahminlerine göre % 52 oranında artışla 12,800 trilyon TL olarak belirlenmiştir.

Merkezi yönetim bütçe gelirlerinin 12,670 trilyon TL si ( %87)  vergi gelirleri, 1,533  trilyon TL si ( % 12) vergi dışı gelirler, 129,8 milyar TL si  (%1) de özel bütçeli kuruluşlar/ düzenleyici denetleyici kurum gelirleridir.

Ekonomik sınıflandırmaya göre 2024 ve 2024 yılları merkezi yönetim bütçe gelir tahminleri; bir önceki yıla göre değişim (artış/eksiliş) oranları ile gelir türlerinin toplam gelirler içerisindeki payları aşağıda tabloya çıkarılmıştır.

 

 Tablo IV: Ekonomik Sınıflandırmaya Göre 2023 ve 2024 Yıllarına Ait M.Y. Bütçe Gelirlerinde Tahminleri (Milyar TL)

Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Gelirler			2024 Yılı Bütçesi				2025 Yılı Bütçesi
			Tahmin	2024/2023 Değişim Or. (%)	Dağılım (%)	Ocak-Kasım Ger. Oranı (%)	Tahmin	2025 /2024 Değişim Or. (%)	Dağılım (%)
1-Genel Bütçe Gelirleri			8.353	122,5	98,8	91,1	12.670,4	52	99
A-Vergi Gelirleri			7.407,7	131,5	87,8	92,4	11.138,7	50,4	87
		Gelir	1.188	140	16	113,1	2.129,6	79,2	19
		Kurumlar	1.275,7	106	17,2	68,2	1.636,7	28,3	14,6
		Özel Tüketim	1.403,9	174	19	91,1	2.121,3	51	19
		Dahilden Alınan KDV	826,5	185	11,1	109,3	1.496,3	81	13,4
		İthalden Alınan KDV	1.671,1	79.4	22,5	72,2	2.102,9	26	19
		BSMV	214,1	175,4	3	145	544,3	154	5
		Damga	143,5	158,5	2	92,1	216,1	50,6	2
		Harçlar	250,4	138	3,4	69,8	278,7	11,3	2,5
		Diğer	434,5	113	6	87	612.8	41	5,5
B- Vergi Dışı Gelirler			945,3	66,8	11	107,8	1.533	62	12
	Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri (Mal/hizmet satışı, KİT ve kamu bankaları, kurumlar kârları, kira vb. gelirler)		137,5	-	-	-	165
	Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler		42,8	-	-	-	59,9
	Diğer Gelirler (Faiz/para cezası, kişi ve kurumlardan alınan paylar vb.)		722,2	erg-	-	-	1.248
	Sermaye Gelirleri (Taşınır/taşınmaz/menkul kıymet/hisse satışı vb.)		33,1	--	-	-	41,2
	Alacaklardan Tahsilat		9,5	-	-	-	17,2
2- Özel Bütçeli Kuruluşların Öz Gelirleri			66,9	-	-	-	103,9		1
3- Düz. Den. Kurum Gelirleri			17,1	-	-	-	25.9
GELİR BÜTÇESİ TOPLAMI (Ret ve iadeler DDK gelirlerinden ayrılan paylar hariçtir)			8.437,1	121,4	100	92,4	12.800,3	52	100

Kaynak: 2023/2024/2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Kanunu Teklif/Gerekçeleri

Not: 1-Küsuratlar yuvarlatılmıştır.

2- (x) 7457 sayılı Kanunla eklenen gelir tahminleri dahildir. 2024 yılı gelir bütçesi tahminlerinde; 2023 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunundaki gelir bütçesi tahminlerine göre %121, ek bütçeli tahminlere göre de % 71 oranında artış yapılmıştır.

2025 yılı genel bütçe vergi gelirlerinde bir önceki yıl gelir tahminlerine göre %50,4 oranında artış öngörülmüştür.

Gelir vergisi, BGMV ve Dahilden Alınan KDV gelirlerindeki tahminler ortalamanın üzerindedir. Dahilden Alınan KDV için % 81, Gelir Vergisi için %79 ve BSMV için de % 154 oranlarında artış tahmin edilmiştir.

Bu arada Kurumlar Vergisi ve İthalden Alınan KDV’deki öngörülmüş artış oranları ise ortalamanın altında kalmaktadır.

2024 ve 2025 yıllarına ait gelir bütçesi teklifleri, 2024 Ocak- Kasım gerçekleşme oranlarını kapsayacak şekilde karşılaştırılmalı olarak gösteren grafik aşağıda yer almaktadır.

Grafik incelemesinden 11 aylık gerçekleşmelerden 2024 yılında öngörülmüş olan bütçe gelirlerine ulaşılacağı anlaşılmaktadır.

Ancak İthalden Alınan KDV ve Kurumlar Vergisi gelir tahsilatlarında hedeflerin gerisinde kalınacağı görülmektedir.

 

 

                            

 

2025 yılında tahmin edilmiş vergi gelirlerinin türlerine göre dağılımları aşağıdaki grafikte yer almıştır.

 

 

 

Genel bütçe vergi gelirleri içinde Gelir Vergisi, İthalden Alınan KDV ve ÖTV gelirleri tahminleri  %19 pay oranları ile en önde gelmektedir. Kurumlar Vergisinin payı % 14,6 oranında kalmaktadır.

Sadece KDV ve ÖTV gelirleri bile toplam gelirin % 51’ ini geçmektedir.

Yukarıdaki oranlardan da anlaşılacağı üzere vergi gelirlerinin %66’ya  yakın bir bölümü dolaylı vergilerden elde edilmektedir. Gelir/kazanç ve servetler üzerinden alınmakta olan vergi gelirlerinin oranı düşüktür. Bilindiği üzere dolaysız vergiler zengin/fakir ayrımı yapmadan, “zorunlu tüketim maddelerini” de kapsayacak şekilde tahsil edildiği için haksız ve adaletsiz bir uygulamadır. Sosyal adalet, gelir dağılımı, vergi adalet yönünden vergi gelirleri içindeki dolaysız vergilerin payının artırılması gerektiği açıktır.

Diğer yandan sermaye (varlık) satış gelirlerinden 41,3 milyar TL gelir tahmin edilmiştir. Bu gelirlerin 11,2 milyar TL sı lojman, arsa, 2/B kapsamındaki taşınmazların satışından;  30 milyar TL ise diğer diğer sermaye (hisse) satış gelirlerinden tahsil edilmesi beklenmektedir. 

 

C- Bütçe Dengesi

Diğer yıllarda olduğu gibi giderlerin; gelirlerden fazla olması nedeniyle 2025 yılı merkezi yönetim bütçesi de denk olarak hazırlanmamıştır.

2025 yılı merkezi yönetim bütçesi tahmini gelirleri, bütçe giderlerinin ancak % 87’sini karşılamaktadır.

Gelirler; faiz hariç olarak belirlenmiş giderleri bile ancak karşılayabilmektedir.

2025 yılı bütçesi de-1,930 trilyon TL net borçlanma ile denkleştirilmiştir.

Gelirlerin faiz dışı giderleri bile ancak karşılayabilmesi nedeniyle faiz dışı dengenin artıya geçemeyeceği, dolaysıyla borç asıllarının ödemelerinin yavaşlayacağı, borçların azalması bir yana artacağı anlaşılmaktadır.

(Diğer yandan 31.11.2024 tarihi itibarıyla merkezi yönetimin; 4,787 trilyon TL si iç borç, 4,216 trilyon TL dış borç olmak üzere, toplam 9,004 trilyon TL borç stoku bulunmaktadır. https://www.hmb.gov.tr/kamu-finansmani-istatistikleri)