AYM: CBK ile Hakim ve Savcı Yardımcılığı kadrosu ihdası edilemez

Anayasa Mahkemesi, hakim ve savcı yardımcılarının statüsünün belirlenmesinin yasama yetkisi kapsamında olduğunu belirtti. Mahkeme şu gerekçeleri sıraladı:

"Hakim ve savcı yardımcılarının statüsü, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenmelidir. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kadro ihdası, Anayasa'nın 104. maddesine aykırıdır. Bu durum, yasama organına ait bir yetkinin yürütmeye devredilmesi anlamına gelir ve kuvvetler ayrılığı ilkesine zarar verir."

ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Anayasa Mahkemesi Başkanlığından:

Esas Sayısı : 2023/145
Karar Sayısı : 2024/201
Karar Tarihi: 4/12/2024

İPTAL DAVASINI AÇAN:

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri Özgür ÖZEL, Burcu KOKSAL, Gökhan GÜNAYDIN, Ali Mahir Başarır ile birlikte 130 milletvekili

İPTAL DAVASININ KONUSU:

9/8/2023 tarihli ve (151) numaralı Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Kadro İhdas Edilmesi ile Bazı Kadrolann İptal Edilmesine İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 1. maddesinin birinci fıkrasıyla;

Ekli (1) ve (2) Sayılı Listeler’de yer alan kadrolann ihdas edilerek 10/7/2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan (2) numaralı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin eki (I) Sayılı Cetvel’in ilgili bölümlerine eklenmesinin,

Ekli (3) Sayılı Liste’de yer alan kadrolann iptal edilerek (2) numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin eki (I) Sayılı Cetvel’in ilgili bölümlerinden çıkanlmasının,

Anayasa’mn Başlangıç kısmı ile 2., 6., 7., 8., İL, 104., 128., 153. ve 161. maddelerine aykınlığı ileri sürülerek iptallerine ve yürürlüklerinin durdurulmasına karar verilmesi talebidir.
 
IV. ESASIN İNCELENMESİ

Dava dilekçesi ve ekleri, Raportör Ahmet CANPOLAT tarafından hazırlanan işin esasına ilişkin rapor, dava konusu CBK kuralı, dayanılan Anayasa kurallan ve bunlann gerekçeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

A. CBK’ların Anayasal Çerçevesi ve Yargısal Denetimi

Anayasa Mahkemesi CBK’lann anayasal çerçevesini ve yargısal denetimine ilişkin ilkeleri daha önceki kararlannda belirlemiştir. Buna göre CBK’lann yargısal denetiminde öncelikle Anayasa’nın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının birinci ila dördüncü cümlelerinde belirtilen konu bakımından yetki kurallanna uygunluğunun ele alınması gerekmekte olup bu kapsamda düzenlemenin; yürütme yetkisine ilişkin olması, Anayasamın İkinci Kısmı’nın Birinci ve İkinci Bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi haklan ve ödevleriyle Dördüncü Bölümü’nde yer alan siyasi haklar ve ödevlerle ilgili olmaması, Anayasa’da münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen ya da kanunda açıkça düzenlenen konulara ilişkin olmaması gerekir. Anılan fıkra yönünden herhangi bir aykınlık tespit edilmemesi durumunda ise bu defa CBK’lann içerik yönünden Anayasa'ya uygunluk denetimi yapılmalıdır (AYM, E.2019/78, K.2020/6,23/1/2020, §§ 3-13; E.2019/31, K.2020/5, 23/1/2020, §§ 3-13; E.2018/119, K.2020/25, 11/6/2020, §§ 3-13; E.2018/155, K.2020/27, 11/6/2020, §§3-13).
CBK’nın 1. Maddesinin Birinci Fıkrasıyla Ekli (1) Sayılı Liste’de Yer Alan Adalet Bakanlığına İlişkin Hâkim ve Savcı Yardımcısı Kadrolarının İhdas Edilerek (2) Numaralı CBK’nın Eki (I) Sayılı Cetvel’in İlgili Bölümüne Eklenmesinin İncelenmesi

İptal Talebinin Gerekçesi

Dava dilekçesinde özetle; idarenin bütünlüğü içinde yer alan, genel idare esaslanna göre yürütülmekte olan kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevleri ifa eden kamu görevlilerinin kadrolarının ihdasına ve iptaline ilişkin hükümlerin kanunla düzenlenmesi gerektiği, münhasıran kanunla düzenlenmesi gereken bir konuda CBK çıkarıldığı, CBK çıkarma yetkisinin anayasal çerçeve dışında kullanıldığı, yürütme organına genel, sınırsız, esasları ve çerçevesi belirsiz bir düzenleme yetkisinin tanındığı, bu durumun yasama yetkisinin devredilemezliği, Anayasa’nm bağlayıcılığı ve üstünlüğü ile kuvvetler aynlığı ilkeleriyle bağdaşmadığı belirtilerek kuralm Anayasamın Başlangıç kısmı ile 2., 6., 7., 8., 11., 104., 128., 153. ve 161. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.

Anayasa’ya Aykınlık Sorunu

Dava dilekçesinde konu bakımından yetki yönünden kuralm Anayasamın Başlangıç kısmı ile 6., 7., 8., 11., 128., 153. ve 161. maddelerine de aykırı olduğu ileri sürülmüş ise de CBK’ya ilişkin konu bakımından yetki kurallan Anayasamın 104. maddesinin on yedinci fıkrasmda düzenlendiğinden bu husustaki inceleme anılan fıkra kapsamında yapılacaktır.

Kural, Adalet Bakanlığının taşra teşkilatı için hâkim ve savcı yardımcısı kadrolarmm ihdas edilmesini ve bu kadroların (2) numaralı CBK’mn eki (I) Sayılı Cetvel’in ilgili bölümüne eklenmesini öngörmektedir.

Anayasa’mn 104. maddesinin on yedinci fıkrasının üçüncü cümlesinde Anayasa’da münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda CBK çıkanlamayacağı hükmüne yer verilmiştir. Anayasa koyucunun bir konunun kanunla düzenlenmesini özel olarak öngörmesi bu alanm münhasıran kanunla düzenlenmesini istediği anlamına gelir. Bu kapsamda Anayasa, bir konunun kanunla düzenleneceğini öngörmüşse bu konuda CBK çıkarılamaz. Bununla birlikte Anayasa’da CBK’larla düzenleneceği özel olarak öngörülen konulara ilişkin Anayasa hükümlerinin açıkça izin verdiği hususlarda CBK’larla düzenleme yapılabilir (AYM, E.2019/105, K.2020/30, 12/6/2020, § 19; E.2021/85, K.2022/60,1/6/2022, §17).

Anayasa’mn 140. maddesinin ikinci fıkrasında hâkimlerin mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarma göre görev ifa edecekleri hükme bağlanmış, üçüncü fıkrasında ise "Hakim ve savcıların nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması açılması ve disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlarından dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi, meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içi eğitimleri ile diğer özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir” denilmiştir.

Kuralla Adalet Bakanlığının taşra teşkilatı için hâkim ve savcı yardımcısı kadrolarmm ihdası öngörüldüğünden hâkim ve savcı yardımcılığı kadrolannın statülerinin belirlenmesi gerekmektedir.

24/2/1983 tarihli ve 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu’nun 7. maddesinin ikinci fıkrasında hâkim ve savcı yardımcılannm, 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndaki genel idare hizmetleri sınıfına dahil olduğu ve haklannda, 657 sayılı Kanun’un bu Kanun’a aykın olmayan hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir.

Hâkim ve savcı yardımcılannm mahkemelerde ve Cumhuriyet Başsavcılığındaki görev ve yetkileri anılan Kanun’un 10/A maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre hâkim ve savcı yardımcılan mahkemelerde; hâkim tarafından tevdi edilen dosya veya evrakı inceleyerek hâkime sunmak, duruşma ve keşif işlemlerinde hâkime yardımcı olmak, yazı işleri müdürlüğünce hazırlanan evrakın hâkime sunulmasından önce kontrolünü yapmak, tensip ve gerekçeli karar taslaklarını hazırlamak, ara kararların icrasına dair iş ve işlemleri yapmak, hâkimin istediği konular hakkında hukuki araştırma yapmak, mevzuatta belirtilen diğer görevler ile hâkim tarafından verilen benzeri görevleri yerine getirmekle görevlidir.

Anılan maddede hâkim ve savcı yardımcılarının Cumhuriyet başsavcılığındaki görevleri ise; savcı tarafından tevdi edilen dosya veya evrakı inceleyerek savcıya sunmak, soruşturma işlemleri ile kovuşturma aşamasında savcının görev alanına giren işlerde savcıya yardımcı olmak, yazı işleri müdürlüğünce hazırlanan evrakm savcıya sunulmasından önce kontrolünü yapmak, soruşturma evrakına ilişkin karar taslakları ile soruşturma ve kovuşturma aşamasında kanun yollarına başvuru taslaklannı hazırlamak, her türlü yazışma taslağını hazırlamak, savcının istediği konular hakkında hukuki araştırma yapmak, mevzuatta belirtilen diğer görevler ile savcı tarafından verilen benzeri görevleri yerine getirmek şeklinde sayılmıştır.Anayasa Mahkemesi, önceki kararlarında Anayasa'mn hâkim ve savcıların diğer özlük haklannm yam sıra niteliklerinin de mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenleneceğini öngören 140. maddesinde belirtilen hakim ve savcıların nitelikleri ifadesinin hâkim ve savcılann adaylığa kabul ve adaylık dönemini de kapsadığının kabulünün gerektiğini, zira Anayasa’mn, hâkimlik ve savcılık mesleğine verdiği özel önemin gereği olarak bu mesleğe girecekleri adaylığa alınış ve adaylık döneminden başlayarak güvenceye kavuşturmak istediğini belirtmiştir (AYM, E. 1995/19, K. 1995/64, 7/6/1995; E.2019/72, K.2023/229,28/12/2023, § 30).

Anılan kararlar uyarınca hâkim ve savcıların atanmalan ile diğer tüm özlük işleri için öngörülen anayasal güvencenin yardımcılık dönemini de kapsayacak şekilde yorumlanması, bu çerçevede mesleğe gireceklerin yardımcılığa alınma ve yardımcılık döneminden başlayarak tüm süreçlerinin mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslanna göre kanunla düzenlenmesi gerekmektedir (benzer gerekçeler için bkz. AYM, E.2019/72, K.2023/229, 28/12/2023, § 31). Hâkim ve savcı yardımcısı kadrolarmın ihdasını öngören kural yönünden, belirtilen kararlardan ayrılmayı gerektiren bir durum bulunmamaktadır.

Bu itibarla kuralın münhasıran kanunla düzenlenmesi gereken konularda düzenleme içerdiği anlaşılmaktadır.

Açıklanan nedenlerle kural, Anayasamın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının üçüncü cümlesine aykırıdır. İptali gerekir.

Kural, Anayasamın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının üçüncü cümlesine aykın görülerek iptal edildiğinden kuralın ayrıca konu bakımından yetki yönünden aynı fıkranın birinci, ikinci ve dördüncü cümleleri yönünden incelenmesine gerek görülmemiştir.

Kural, konu bakımından yetki yönünden Anayasamın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının üçüncü cümlesine aykın görülerek iptal edildiğinden içerik yönünden incelenmemiştir.

V. İPTAL KARARININ YÜRÜRLÜĞE GİRECEĞİ GÜN SORUNU

Anayasa’mn 153. maddesinin üçüncü fıkrasında "'Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü ya da bunların hükümleri, iplal kararlarının Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmî Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez."' denilmekte, 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 66. maddesinin (3) numaralı fıkrasında da bu kural tekrarlanarak Mahkemenin gerekli gördüğü hâllerde Resmî Gazete’de yayımlandığı günden başlayarak iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi bir yılı geçmemek üzere aynca kararlaştırabileceği belirtilmektedir.

(151) numaralı CBK’nın 1. maddesinin birinci fıkrasıyla ekli (1) Sayılı Liste’de yer alan Adalet Bakanlığına ilişkin hâkim ve savcı yardımcılığı kadrolanmn ihdas edilerek (2) numaralı CBK’nın eki (I) Sayılı Cetvel’in ilgili bölümlerine eklenmesinin iptal edilmesi nedeniyle doğacak hukuksal boşluk kamu yararını ihlal edecek nitelikte görüldüğünden Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü fıkrasıyla 6216 sayılı Kanun’un 66. maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince iptal hükmünün kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesi uygun görülmüştür.

VI. YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI TALEBİ

9/8/2023 tarihli ve (151) numaralı Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Kadro İhdas Edilmesi ile Bazı Kadrolann İptal Edilmesine İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 1. maddesinin birinci fıkrasıyla ekli (1) Sayılı Liste’de yer alan Adalet Bakanlığına ilişkin hâkim ve savcı yardımcısı kadrolanmn ihdas edilerek 10/7/2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan (2) numaralı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin eki (I) Sayılı Cetvel’in ilgili bölümüne eklenmesine yönelik iptal hükmünün yürürlüğe girmesinin ertelenmesi nedeniyle bu eklemeye ilişkin yürürlüğün durdurulması talebinin REDDİNE 4/12/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.

VII. HÜKÜM

9/8/2023 tarihli ve (151) numaralı Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlanna Kadro İhdas Edilmesi ile Bazı Kadrolann İptal Edilmesine İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 1. maddesinin birinci fıkrasıyla ekli (1) Sayılı Liste’de yer alan Adalet Bakanlığına ilişkin Hâkim ve Savcı Yardımcısı kadrolanmn ihdas edilerek 10/7/2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan (2) numaralı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin eki (1) Sayılı Cetvel’in ilgili bölümüne eklenmesinin konu bakmamdan yetki yönünden Anayasa’ya aykın olduğuna ve İPTALİNE, iptal hükmünün Anayasa’nm 153. maddesinin üçüncü fıkrası ile 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 66. maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince KARARIN RESMÎ GAZETE’DE YAYIMLANMASINDAN BAŞLAYARAK DOKUZ AY SONRA YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE 4/12/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.