Türkiye kriptoda liderliğe oynuyor

EMRE SAYIN-İHS Teknoloji ve Fraud.com Kurucusu

Türkiye, kripto para be­nimsenmesinde yüzde 19,3'lük bir oranla dün­ya genelinde ilk üç ülke arasında yer alırken, yaklaşık 170 milyar ABD doları tutarındaki yıllık iş­lem hacmiyle de dünyanın dör­düncü büyük kripto para piyasa­sı konumundadır. Bu yoğun ilgi ve büyük pazar, etkin risk yöne­timi ve uluslararası standartlara uyum ihtiyacını beraberinde ge­tirmiştir. Bu bağlamda, 25 Şubat 2025'te yürürlüğe giren Seyahat Kuralı (Travel Rule), Mali Suç­ları Araştırma Kurulu (MASAK) öncülüğünde, Türkiye'nin kripto varlık ekosistemini Mali Eylem Görev Gücü (FATF) tavsiyeleriy­le uyumlu hale getirme ve finan­sal şeffaflığı artırma yolunda at­tığı kritik bir adımdır.

Seyahat kuralı nedir?

Seyahat Kuralı, finansal ku­ruluşların ve artık Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılarının (KVHS), belirli eşikleri aşan fon transfer­lerinde gönderici ve alıcıya ait kimlik bilgilerini toplamasını, doğrulamasını, saklamasını ve bu bilgileri işlemle birlikte diğer kuruluşa iletmesini zorunlu kı­lan uluslararası bir düzenleme­dir. Temel amacı, finansal işlem­leri şeffaflaştırarak kara para aklama ve terörizmin finansma­nıyla (AML/CFT) mücadeleyi güçlendirmektir. Kuralın köke­ni, AML/CFT alanında küresel standartları belirleyen Mali Ey­lem Görev Gücü'nün (FATF) 16 numaralı Tavsiyesi'ne dayanır. Kripto varlıkların yaygınlaşma­sıyla FATF, Haziran 2019'da bu tavsiyeyi Sanal Varlıklar (VA) ve Sanal Varlık Hizmet Sağlayıcıla­rı (VASP'lar – Türkiye'deki kar­şılığı KVHS'ler) için de geçerli kılmıştır. Bu adım, kripto dünya­sındaki anonimlik kaynaklı risk­leri yönetmeyi amaçlamaktadır.

-FATF (Mali Eylem Görev Gü­cü): Kara para aklama ve teröriz­min finansmanıyla mücadelede küresel standartları belirleyen hükümetler arası bir kuruluş­tur. Tavsiye 16 (Seyahat Kuralı) ve Tavsiye 15 (Sanal Varlıklar), kripto düzenlemeleri için kilit öneme sahiptir.

Ulusal ve uluslarası dinamikler

Türkiye'de kripto paralara yö­nelik yüksek ilgi, düzenlenme­miş bir piyasanın barındırdığı kara para aklama ve terörizmin finansmanı gibi riskleri de bera­berinde getirmiştir. Türkiye'nin Seyahat Kuralı'nı benimseme­sindeki en önemli uluslarara­sı etken, FATF tarafından Ekim 2021'de ‘gri liste’ye alınmasıdır. FATF, Türkiye'den AML/CFT önlemlerini, özellikle kripto var­lıklar alanında güçlendirmesini talep etmiştir. Seyahat Kuralı'nın uygulanması, Türkiye'nin bu ek­siklikleri giderme ve gri listeden çıkma kararlılığının bir göster­gesidir. Ulusal düzeyde ise kural, kripto varlık transferlerinde şef­faflığı artırarak yasa dışı fon akış­larını zorlaştırmayı ve yatırım­cı güvenini pekiştirmeyi hedef­lemektedir.

Türkiye’de Seyahat Kuralı uygulaması: MASAK düzenlemesi

MASAK tarafından ‘Suç Gelir­lerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Da­ir Tedbirler Hakkında Yönetme­lik’te yapılan değişikliklerle Tür­kiye'de Seyahat Kuralı, 25 Şubat 2025 itibarıyla yürürlüğe girmiş­tir. Bu düzenlemeyle KVHS'ler, 15 bin lira ve üzerindeki kripto varlık transferlerinde gönderici ve alıcı­ya ait kimlik bilgilerini toplamak, gönderici bilgilerini doğrulamak, saklamak ve karşı KVHS'ye ilet­mekle yükümlü kılınmıştır. 15 bin lira altındaki transferlerde ise te­mel bilgilerin doğrulanmaksızın iletilmesi yeterlidir.

15 bin lira ve üzeri transferler­de göndericiden adı/soyadı/unva­nı, cüzdan adresi/işlem referan­sı ve TCKN, pasaport no, adres gibi en az bir ek tanımlayıcı bilgi alınarak doğrulanır. Alıcıdan ise adı/soyadı/unvanı ve cüzdan ad­resi/işlem referansı alınır, ancak bu bilgilerin gönderici KVHS tara­fından doğrulanması zorunlu de­ğildir. Toplanan veriler en az sekiz yıl saklanmalıdır.

KVHS (Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcısı): Kripto varlık alım satım, saklama gibi hizmetleri su­nan kuruluşlar.

MASAK (Mali Suçları Araş­tırma Kurulu): AML/CFT ile mücadeleden sorumlu finansal is­tihbarat birimi.

SPK (Sermaye Piyasası Ku­rulu): KVHS'lerin lisanslanma­sı ve denetlenmesinden sorumlu kurum

Kripto varlık: Dijital olarak oluşturulup dağıtılan, itibari para veya menkul kıymet sayılmayan gayri maddi varlıklar.

Süreçteki kilit oyuncu: TÜBITAK’ın teknik ve stratejik katkıları

Türkiye'nin Seyahat Kuralı alt­yapısının oluşturulmasında TÜ­BİTAK, özellikle BİLGEM ara­cılığıyla kritik bir teknik danış­man rolü üstlenmektedir. Haziran 2024'te yasalaşan ‘Sermaye Piya­sası Kanunu'nda Değişiklik Ya­pılmasına Dair Kanun’ ile TÜBİ­TAK'a, SPK'nın talebi doğrultu­sunda önemli görevler verilmiştir. Bu görevler arasında KVHS'lerin sahip olması gereken bilgi sistem­leri ve teknolojik altyapılara iliş­kin asgari teknik kriterleri belir­leme veya bu konuda SPK'ya gö­rüş sunma bulunmaktadır. Bu, KVHS'lerin Seyahat Kuralı gibi düzenlemelere uyumu için gerek­li güvenli veri toplama, iletme ve saklama kapasitelerini güvence altına almayı hedefler. TÜBİTAK ayrıca KVHS lisans başvuruları­nın teknik değerlendirmesi ve de­netimlerde de SPK'ya destek olur.

KVHS'lerin Seyahat Kuralı yükümlülükleri ve MASAK’a bildirim

Seyahat Kuralı, KVHS'lerin mevcut AML/CFT yükümlülük­lerini genişletir. KVHS'ler, etkin Müşterini Tanı (KYC) süreçleri uygulamak, işlemleri sürekli iz­lemek ve risk temelli değerlen­dirmeler yapmak zorundadır. En kritik yükümlülüklerden biri, ya­sa dışı yollardan elde edildiğin­den veya yasa dışı amaçlarla kul­lanıldığından şüphelenilen iş­lemleri, tutarına bakılmaksızın MASAK'a Şüpheli İşlem Bildi­rimi (ŞİB) olarak raporlamaktır. Seyahat Kuralı verileri bu bildi­rimleri destekler.

Örneğin, bir KVHS, müşterisi­nin profil dışı yüksek meblağlı bir transferini tespit ettiğinde, uyum birimi işlemi inceler. Eğer işlem 15 bin lira üzerindeyse Seyahat Kuralı bilgileri toplanır/kontrol edilir. Şüphe oluşursa, MASAK'a standart formla ŞİB yapılır.

İşlem gerekirse durdurulabilir ve tüm kayıtlar saklanır. Kayıtlı olmayan (self-hosted) cüzdan­larla yapılan işlemlerde KVHS, müşterisinden karşı tarafın kim­liğine dair beyan almak zorunda­dır. Yurt dışı KVHS'lerle yapılan transferlerde, karşı tarafın uyum­suzluğu durumunda ek bilgi talep edilir ve risk değerlendirmesi ya­pılır. Yükümlülük ihlalleri, MA­SAK ve SPK tarafından ağır para cezaları, faaliyet durdurma veya lisans iptali gibi yaptırımlarla so­nuçlanabilir.

Seyahat Kuralı gibi karmaşık düzenlemelere uyum, KVHS'ler için manuel yöntemlerle yönetil­mesi zor süreçlerdir; bu noktada Düzenleyici Teknolojiler (RegTe­ch) devreye girer. Türkiye'de bu alanda faaliyet gösteren şirket­ler, KVHS'lere uyum çözümleri sunmaktadır. Bu çözümler, KV­HS'lerin şüpheli işlemleri tespit etmelerine, müşteri kimliklerini doğrulamalarına ve Seyahat Ku­ralı yükümlülüklerini yerine ge­tirmelerine yardımcı olur. Şirke­tin genel AML/CFT uyum altya­pısı ve siber güvenlik hizmetleri de KVHS'lerin hassas verileri gü­venli bir şekilde yönetmelerine katkı sağlar. Bu tür RegTech çö­zümleri, sektörün uyum seviye­sini artırır.

Seyahat Kuralı’nın geleceği ve kripto piyasasına etkileri

Seyahat Kuralı, FATF güncel­lemeleri ve yeni risklerle (DeFi, P2P, unhosted cüzdanlar) evril­meye devam edecektir. Türki­ye'nin de bu gelişmeleri izleyerek düzenlemelerini güncellemesi beklenir. Avrupa Birliği'nin Mi­CA düzenlemesi de Türkiye'nin gelecekteki politikalarını etkile­yebilir.

Kuralın Türkiye piyasasına et­kileri arasında yatırımcı güveni­nin artması ve piyasanın olgun­laşması öne çıkmaktadır. Artan şeffaflık, kurumsal yatırımcı il­gisini çekebilir. Ancak KVHS'ler için operasyonel maliyetler arta­cak, bu da özellikle küçük oyun­cular için rekabet zorlukları ve potansiyel piyasa konsolidasyo­nu anlamına gelebilir. Diğer yan­dan, net bir yasal çerçeve, Reg­Tech gibi alanlarda inovasyonu teşvik edebilir. Türkiye'nin yak­laşık 22 milyon kripto kullanıcısı (yüzde 19,3 nüfus oranıyla dün­yada 3.) ve yıllık 170 milyar do­larlık işlem hacmiyle (dünyada 4.) dikkate alındığında, düzenle­melerin etkin uygulanması, ül­keyi düzenlenmiş bir kripto var­lık merkezi olarak konumlandı­rabilir.

Dengeli bir yaklaşımla güvenli bir geleceğe

Türkiye'de yürürlüğe giren Se­yahat Kuralı, kripto para ekosiste­minde şeffaflığı artırma, yasa dışı faaliyetlerle mücadele ve ulusla­rarası standartlara uyum sağlama yolunda dönüştürücü bir adımdır. Bu düzenleme, KVHS'lere önem­li sorumluluklar yüklerken, piya­sanın daha güvenli ve itibarlı bir yapıya kavuşmasına zemin hazır­lamaktadır. Başarının anahtarı, fi­nansal güvenliği sağlama ile ino­vasyonu teşvik etme arasında has­sas bir denge kurmaktır.

Düzenleyici kurumlar, sektör paydaşları ve akademik dünyanın iş birliğiyle oluşturulacak esnek, orantılı ve uluslararası en iyi uygu­lamalarla uyumlu bir çerçeve, Tür­kiye'nin yüksek kripto benimseme oranını ve teknolojiye meraklı nü­fusunu bir avantaja çevirerek, ül­keyi küresel kripto varlık harita­sında önemli bir oyuncu yapabilir.