Sayıştay açıkça uyardı: Belediyelerle niye işbirliği yapılmıyor

Büyük orman yangınlarını yönetmek için koordinasyon sağlandığı, iş akışlarının oluşturulduğu, araç gereç ve insan kaynaklarının kullanımı için planlamaların yapıldığı ifade edilmiştir. Ancak, büyük orman yangınları üzerinde durulup, yerleşim yerlerine bitişik orman alanları için yerel yönetimlerle işbirliğine yönelik hususa yer verilmemiştir.

Özel yangın eylem planları yok

İlgili tüm kurum ve kuruluşlarla insan ve araç-gereç kaynaklarının seferber edildiği büyük orman yangınlarını yönetmek için yerleşim yerlerine bitişik orman alanlarına özel yangın eylem planları hazırlanmalı ve yerel düzeyde detaylı iş akışları oluşturularak kurumlar arası işbirliği sistematik hale getirilmelidir.

BULGU 8: Yangın Eylem Planlarının Uygulanmasında Yerel Yönetimlerle İşbirliği Sürecinin Geliştirilmesi İhtiyacı

Yerleşim yerlerine bitişik orman alanlarına özel yangın eylem planları hazırlanmadığı ve kurumlar arasında yeterli işbirliği oluşturulmadığı görülmüştür.

28 Temmuz-12 Ağustos 2021 tarihleri arasında çıkan orman yangınları, doğal alanlar ile kentsel alanlar arasındaki geçişte meydana gelmiş ve ekonomik ve sosyal olarak etkileri önceki yıllara göre çok daha fazla olmuştur. 2021 yılında, yangınla mücadelede OGM tarafından 2.793 adet orman yangınına müdahale edilmiş, 139.503 hektar orman alanı zarar görmüştür. Ülke ormanlarının topografik olarak parçalı yapısı ve bitişiğinde yerleşim alanları bulunması, yangına müdahale faaliyetlerini olumsuz etkilemiştir. Bu nedenle, yangınlarının söndürülmesi kadar, yangın öncesi planlama (önleyici tedbirler ve yangınlara karşı hazırlıklı 
olma) faaliyetleri öne çıkmıştır. Orman alanları yerleşim yerleri ile iç içe olduğundan, orman civarındaki yerleşimlere özel planlar hazırlanarak, yerel yönetimlerle işbirliği yapılmalıdır.

6831 sayılı Orman Kanunu’nun 68-76’ncı maddeleri orman yangınlarının önlenmesi ve söndürülmesine ilişkin özel hükümleri ihtiva etmekte ve bu konuda organizasyon oluşturma görevi Orman Genel Müdürlüğüne aittir. Orman yangınlarının önlenmesi ve söndürülmesiyle ilgili her türlü faaliyet; 01.01.1995 tarihinde yürürlüğe giren 285 sayılı "Orman Yangınlarının Önlenmesi ve Söndürülmesinde Uygulama Esasları Tebliği”ne göre yürütülmektedir. Ayrıca; "Orman Yangınlarının Önlenmesi ve Söndürülmesinde Görevlilerin Görecekleri İşler Hakkında Yönetmelik"te görevli memurlarla gönüllülerin görecekleri görev ve hizmetler tarif edilmiştir. 

OGM tarafından “Orman Yangın Risk Haritaları” hazırlanmıştır. Yangın Yönetim Merkezi, orman yangınlarını takip ederek, insansız hava araçlarından (İHA) gelen görüntüler ve ihbarlar doğrultusunda yangınlarla mücadele için koordinasyon sağlamaktadır. Karar Destek Sistemi ile gözlem kuleleri ve İHA'lardan alınan veriler ışığında yangınla mücadele araçları bölgelere sevk edilmektedir.

2021’de orman yangınları pek çok il, ilçe ve köyü de tehdit etmiştir. Ancak, yangın söndürme çalışmalarında, OGM ile yerel yönetimler arasında işbirliği ve yetki sorunları ortaya çıkmıştır.

OGM tarafından hem ulusal hem de bölge müdürlükleri düzeyinde Eylem Planları yapılmaktadır. Eylem Planlarında yangına hassasiyet derecelerine göre orman alanları sınıflandırılmıştır. Bu planlarda orman yangınlarına etkin ve hızlı bir şekilde müdahale edilmesi amacıyla, yangın öncesi alınması gereken her türlü teknik ve idari önlemler belirlenmiştir. İklim değişikliği nedeniyle giderek artan ve büyük hasarlara yol açan orman yangınlarıyla mücadelede, eylem planları hazırlamak ile bunların uygulanması amacıyla kurumlar arası koordinasyonu sağlamak önem kazanmaktadır.

Eylem Planları yapılmakla beraber, yerleşim yerleri bitişiğindeki orman alanlarına özgü önlemlerin alınması gerekir. Zamanında, hızlı ve etkili bir şekilde yangına müdahale etmek için uygulanması gereken acil durum müdahale yöntemleri yerel yönetimlerle birlikte (ormana bitişik merkezlerde ekip ve arazöz aracı bulundurulması, yangın söndürme araçlarının belediye itfaiyesi araçlarının birlikte çalışmaları gibi) belirlenmelidir. Eylemlerin gerek programlama gerekse uygulama aşamalarında kurumlar arasında işbirliğinin OGM’nin öncülüğünde gerçekleştirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.

Ayrıca, enerji nakil ve dağıtım hatlarının kuruyan orman zeminindeki yanıcı maddeler ve yüksek hızlı rüzgâr ile yangınların başlangıcına yol açtığı görülmüştür. Bu nedenle enerji nakil hatlarının bakımına önem verilmelidir.

Orman yangınlarının çoğu genellikle kontrolden çıkmadan önce OGM yangın ekipleri tarafından söndürülmektedir. Çok sayıda insan ve araç-gereç kaynaklarının seferber edildiği, tehlike ve risklerin fazla olduğu büyük orman yangınlarını yönetmek daha kapsamlı ve etkin işleyen bir organizasyon yapısına bağlıdır. Diğer kurumlarla işbirliği sürecinin bu konuda bilgi birikimi ve tecrübeye sahip, arazi şartlarını bilen OGM tarafından yürütülmesi gerekir. Orman yangını önleme ve mücadele modelleri alana özgü geliştirilmelidir.

Kurum cevabında, 13-15.10.2021 tarihlerinde “İklim Değişikliği Sürecinde Orman Yangınları Çalıştayı” yapılarak, eylem önerileri kabul edildiği; bu kapsamda 18.01.2022 tarihinde; Tarım ve Orman Bakanlığı Bakan Yardımcısı başkanlığında, ilgili bakanlıklar, AFAD, Kızılay, Jandarma Genel Komutanlığı, DSİ, MGM, KGM, Belediyeler Birliği gibi etkin ve önemli kurumların üst düzey yöneticileri katılımı ile koordinasyon toplantısı gerçekleştirildiği açıklanmıştır. Ayrıca, büyük orman yangınlarını yönetmek için koordinasyon sağlandığı, iş akışlarının oluşturulduğu, araç gereç ve insan kaynaklarının kullanımı için planlamaların yapıldığı ifade edilmiştir. Ancak, büyük orman yangınları üzerinde durulup, yerleşim yerlerine bitişik orman alanları için yerel yönetimlerle işbirliğine yönelik hususa yer verilmemiştir.

Sonuç olarak, ilgili tüm kurum ve kuruluşlarla insan ve araç-gereç kaynaklarının seferber edildiği büyük orman yangınlarını yönetmek için yerleşim yerlerine bitişik orman alanlarına özel yangın eylem planları hazırlanmalı ve yerel düzeyde detaylı iş akışları oluşturularak kurumlar arası işbirliği sistematik hale getirilmelidir.