Sayıştay’dan nadir toprak elementi uyarısı: 'İvedi harekete geçin'

Dezenformasyonla Mücadele Merkezi (DMM), Eskişehir Beylikova’daki nadir toprak elementlerinin ABD’ye devredileceği iddialarını yalanlarken, Eti Maden tarafından kurulan pilot tesisin faaliyette olduğunu bildirdi. Sayıştay, Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne yönelik 2023 yılı denetim raporunda, işletmenin pilot tesis kurulum safhasında kaldığına, endüstriyel tesislerin kurulumuna dair bir gelişme olmadığına dikkat çekmişti. Elementlerin stratejik önemine işaret eden Sayıştay, çalışmalara “ivedilikle başlanılmasını” önermişti.   

Bloomberg, Türkiye’nin nadir toprak elementleri için ABD ile görüştüğüne dair haber yayınlamıştı. CHP Genel Başkanı Özgür Özel de önceki günkü grup toplantısında konuya değinmişti. DMM dün yaptığı açıklamada, Eskişehir Beylikova’daki nadir toprak elementleri sahasının ABD’ye devredileceği yönündeki iddiaların asılsız olduğunu bildirdi.

Sahanın Türkiye’nin madencilik tarihindeki en stratejik keşiflerinden birisi olduğunu ve bu alandaki çalışmaların yerli ve millî imkânlarla yürütüldüğü belirten DMM, “Eti Maden tarafından kurulan pilot tesis faaliyettedir; endüstriyel üretim hazırlıkları da ülkemizin tam egemenliği ve millî çıkarları doğrultusunda sürmektedir. Aksi yöndeki iddialar, Türkiye’nin stratejik maden politikalarını hedef alan manipülatif ve yönlendirme amaçlı girişimlerdir” dedi. 

SAYIŞTAY DİKKAT ÇEKMİŞTİ

Beylikova’daki saha, Sayıştay’ın Kasım 2024’te yayınlanan Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü 2023 Yılı Denetim Raporu’nda da yer almıştı. Sayıştay, “Endüstriyel tesis kurulum ve faaliyetlerin hızlanması adına nadir toprak elementleri sahasına ilişkin ilgili mevzuatta düzenleme yapılması ihtiyacı bulunması” başlıklı bulguya raporunda yer vermişti. Mevzuatta düzenleme yapılması gerektiğine işaret eden Sayıştay, şu değerlendirmeyi yapmıştı:

“Eskişehir'in Beylikova ilçesinde havacılık, savunma, uzay sanayi, biyomedikal gibi alanlarında kullanılan nadir toprak elementleri keşfi yıllar öncesine dayanmasına rağmen teşekkülün Beylikova kompleks cevher sahasındaki cevherin ekonomiye kazandırılması, teknoloji geliştirme, pilot tesis ve üretim tesisi kurulmasına yönelik çalışmaların ve iş süreçlerinin daha etkin sürdürülmesi amacıyla teşekkül yönetim kurulunun 09.04.2015 tarih ve 621/3 sayılı kararıyla teşekkül taşra teşkilatı olarak “Beylikova Florit, Barit ve Nadir Toprak İşletmeleri İşletme Müdürlüğü”nün yakın zamanda kurulduğu ancak gelinen aşamada işletme faaliyetlerinin içeriğine dair mevzuat yorum farklılıkları nedeniyle söz konusu işletmenin henüz pilot tesis kurulum safhasında kaldığı, endüstriyel tesislerin kurulumuna dair bir gelişme olmadığı görülmüştür.”

STRATEJİK ÖNEMDE

Raporda, şu tespitlere yer verilmişti:  

- Eskişehir-Beylikova Kompleks Cevher (Barit, Florit, Nadir Toprak Elementleri, Toryum) Ocağı, Cevher Hazırlama ve Zenginleştirme ve Depolama Tesisi, içerdiği toryumdan dolayı yürürlükteki mevzuat kapsamında nükleer tesis kapsamına girmektedir. Oysa ki yetkililerden alınan bilgiye göre "Nükleer Yakıt Depolama Amaçlı Nükleer Yakıt Çevrimi Tesisi" olarak nitelendirilen tesiste; nükleer reaktör bulunmayacağı gibi nükleer santral niteliğinde de değildir.

- Nadir toprak elementlerinin uluslararası politikalar üzerinde var olan stratejik gücü ve günümüzde sürekli değişen dış politika dengeleri göz önüne alındığında ülkemizin gelecekte dışa bağımlı olmadan kendi ihtiyacını karşılayabilmesi için Beylikova’da kurulu işletme müdürlüğü ve endüstriyel tesis faaliyetlerinin önemi ortadadır.

- Şu an mevcut durumda işletme bünyesinde pilot tesiste Ar-Ge çalışmalarına devam edilmektedir. Nadir toprak elementleri ile barit-florit ve toryum içeren sahanın ekonomiye kazandırılması amacıyla endüstriyel üretim tesisinin kurulması ve ülkemizin bu alanda dünyanın önemli üreticilerinden birisi olması için yapılacak çalışmaların stratejik yaklaşımla desteklenmesi için ilgili mevzuatta faaliyetleri kolaylaştırıcı düzenlemelerin yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak gelinen noktada 2023 yılı itibariyle ilgili işletme sorumluluk alanında endüstriyel tesis için gerekli projelendirme çalışmaları ile uygulamalara henüz başlanmadığı tespit edilmiştir.

‘İVEDİLİKLE BAŞLAYIN’

- Raporda bulguya ilişkin olarak da şu öneride bulunulmuştu: “Nükleer tesis tanımına girmekle birlikte, tesiste bulunabilecek nükleer madde miktarı güvenlik açısından önemli bir ekipman bulundurulmasını gerektiren düzeyde olmayan tesis kapsamına girdiği düşünülen teşekkül faaliyeti dikkate alınarak mer'i mevzuatın gözden geçirilmesi ve bu yönde ihtiyacı hasıl olan değişikliklerin yapılması ve akabinde endüstriyel tesislerin inşaası için gerekli projelendirme çalışmaları ile uygulamalara ivedilikle başlanılması önerilir.”

Mustafa ÇAKIR