Hukuk davalarına ilişkin çok önemli karar!

Anayasa Mahkemesi (AYM), hukuk yargılamasında mahkemelerin işleyişini temelden etkileyecek kritik bir karara imza attı. Yüksek Mahkeme, bir mahkemenin verdiği "davaların birleştirilmesi" kararının, diğer mahkeme için bağlayıcı olmasını öngören kanun hükmünü, "kanuni hâkim güvencesi" ilkesine aykırı bularak oy çokluğuyla iptal etti. Karar, bugünkü Resmî Gazete'de yayımlandı.

İKİNCİ MAHKEMENİN "BAĞLAYICI" YETKİSİ TARİHE KARIŞTI

İptal edilen kural, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 166. maddesinde yer alıyordu. Mevcut uygulamada, aynı yargı çevresindeki aynı düzeydeki mahkemelerde (örneğin İstanbul'daki iki farklı Asliye Hukuk Mahkemesi) birbiriyle bağlantılı davalar açıldığında, ikinci davanın açıldığı mahkeme, dosyaların ilk davanın açıldığı mahkemede birleştirilmesine karar verebiliyordu. İptal edilen "...ve bu karar, diğer mahkemeyi bağlar." ibaresi nedeniyle, ilk mahkemenin bu karara itiraz etme veya kararı tanımama hakkı bulunmuyordu.

AYM: "KEYFİ UYGULAMALARA KARŞI GÜVENCE YOKTU"

Nevşehir ve İstanbul'daki yerel mahkemelerin itirazını değerlendiren Anayasa Mahkemesi, bu durumun Anayasa'nın 37. maddesinde güvence altına alınan "kanuni hâkim" ilkesini ihlal ettiğine hükmetti. Yüksek Mahkeme'nin gerekçeli kararında şu noktalara vurgu yapıldı:

KANUNİ HÂKİM GÜVENCESİ: Bu ilke, bir kişinin davası ortaya çıkmadan önce hangi mahkemede yargılanacağının kanunla belli olmasını gerektirir. Taraflara veya olaya göre hâkim atanmasına engel olur.

GERİ DÖNÜLEMEZ DEĞİŞİKLİK: İptal edilen kural, ikinci davanın açıldığı mahkemenin tek taraflı kararıyla, davaya bakacak olan hâkimi geri dönülemez şekilde değiştiriyordu.

DENETİM VE DÜZELTME MEKANİZMASI YOK: Kararda, koşulları oluşmadığı halde keyfî bir şekilde verilen birleştirme kararlarını denetleyecek veya dosyayı asıl mahkemesine geri gönderecek etkili bir mekanizma bulunmadığı belirtildi. Birleştirme kararına ancak davanın sonunda, nihai kararla birlikte itiraz edilebilmesi ve bunun tek başına bozma sebebi sayılmaması, güvenceyi ortadan kaldırıyordu.

AYM, bu nedenlerle kuralın, davaya bakacak olan mahkemenin/hâkimin uyuşmazlık doğduktan sonra değiştirilmesine imkân tanıdığını ve bunun da kanuni hâkim güvencesiyle bağdaşmadığını belirtti.

3 ÜYEDEN KARARA ŞERH: "BU BİR MAHKEME DEĞİŞİKLİĞİ DEĞİL"

Karar, oy birliği ile değil, 3 üyenin karşı oyuyla alındı. Karşı oy yazısında Başkanvekilleri Hasan Tahsin Gökcan ve Basri Bağcı ile Üye İrfan Fidan, bu kuralın Anayasa'ya aykırı olmadığını savundu. Karşı oy gerekçesinde özetle; düzenlemenin davaların daha hızlı ve az masrafla sonuçlanmasını sağlayan "usul ekonomisi" gereği olduğu, teknik olarak bunun bir "mahkeme değişikliği" değil, aynı mahkemenin farklı daireleri arasında dosya transferi olduğu ve Anayasa'nın "kanunen tabi olunan mahkeme"den bahsettiği, "hâkim"den bahsetmediği vurgulandı.

Bu iptal kararıyla birlikte, artık bir mahkemenin verdiği birleştirme kararı, diğer mahkeme için otomatik olarak bağlayıcı olmayacak ve mahkemelerin kendi dosyaları üzerindeki takdir hakkı güçlendirilmiş olacak.

Büşra Akdaş/Karar