Gelir vergisinin yüzde 65,4’ünü çalışanlar, küçük esnaf ödüyor

TEPAV tarafından yayımlanan Bütçe İzleme Bülteninde, 2024’te gelir vergisi ödemelerinde çalışanların payındaki 5,5 puanlık artış dikkat çekti. Yüksek faiz ve enflasyon bir yana bazı ürünlerdeki olağanüstü fiyat artışlarının olduğu 2024’te, tüm gelir- kazançlardan alınan vergi kalemleri dikkate alındığında, gelir vergisinin yüzde 65,4’ünü çalışanlar ödedi. 2023’te bu pay yüzde 59,9 seviyesindeydi.

Sadece Gelir Vergisi (beyan, geçici gelir vergisi ve basit usul dışarıda bırakılarak) ve bunun içindeki ücretlilerden doğrudan kesilen gelir vergisi tevkifatına bakıldığında oranlar çok daha yüksek seviyelere geliyor. Sadece gelir vergisinin yüzde 93,4’ünü ücretliler ödüyor. Tutar olarak bakıldığında, 1 trilyon 527.6 milyar TL olan gelir vergisinin 1 trilyon 1 trilyon 426.6 milyar TL’sini çalışanlar tarafından verildi.

Hakan Yılmaz ve Coşkun Cangöz tarafından hazırlanan TEPAV bülteninde, gelir vergisi ve kurumlar vergisindeki gelişmeler öne çıkarıldı. Gelir vergisi tevkifatının (ağırlığı doğrudan ücretlerden kesilen) 2024’te bir önceki yıla kıyasla yüzde 123 artarken, kurumlar vergisinin sadece yüzde 10 artış kaydettiğine vurgu yapıldı. Bültende, “Kurumlar vergisinde düzenlemelerin 2025’e bırakılması, önemli sayıda yapısal nitelikli düzenlemeden vazgeçilmesi ve enflasyon muhasebesi uygulamasındaki tereddütlerle birlikte düzenlemedeki tasarım problemine, şirket ve banka karlarındaki düşme eşlik edince kurumlar vergisi tahsilatı GSYH’ye oran olarak daha önce çıkmış olduğu yüzde 3’lü seviyelerden yüzde 2’lere düşmek suretiyle gelir vergisi tahsilatının tekrar altında kalmıştır” değerlendirmesi yapıldı.

TEPAV bülteninde, 2024’te vergi gelirlerindeki yüzde 62,3 artışa gelir vergisi tevkifatının yüzde 28,1’lik katkısına dikkat çekildi. Ücretliler ve menkul kıymetler üzerinden yapılan kesinti “belirleyici” olarak nitelenen bültende, “yaptığımız hesaplamada toplam vergi gelirleri tahsilatı içinde yaklaşık yüzde 35’ler seviyesinde olan dolaysız vergilerin yüzde 41’ine ulaşan kısmı ücret nitelikli gelir elde edenler tarafından ödenmektedir. Gelir vergisi tahsilatı içinde ise ücretlilerin payı 2024 yılında tahmini olarak yüzde 65’lere çıkmıştır” yorumu yapıldı.

Hanelere ilave finansman maliyeti

2024 yılı vergi gelişmelerinde BSMV artış içinde tüketici kredileri başta olmak üzere kredi genişlemesine dikkat çekilen bültende, “Özellikle istisna dışında olan işletmeler ile haneler açısından önemli bir ilave finansman maliyeti anlamına gelmektedir. Bu da vergide adalet ilkesi açısından meşruiyeti sorgulayan bir politika uygulaması haline dönüşmektedir” bilgisi verildi.

Hizmet alımlarında ödenek aşıldı

TEPAV Bütçe İzleme Bülteninde, bütçe harcamalarının 2024’te yüzde 63,6 arttığı, Başlangıç bütçesinin 312, OVP’nin ise 436 milyar TL altında kaldığı; cari transfer ile sermaye transferleri kalemlerinin ödenekten daha düşük gider yapıldığı kaydedildi. Buna karşılık, tasarruf paketinde yer alan mal ve hizmet alımlarında ödeneğin aşıldığı vurgulandı. Harcamalardaki reel artışın deprem kaynaklı olduğu vurgusu yapıldı. Öte yandan, cari transfer içinde 2016 milyar TL’lik enerji ağırlıklı KİT görev zararlarına dikkat çekildi. Enflasyonun etkisinin görüldüğü 2024’te sosyal korumaya yönelik bütçe harcamalarında kısmi bir artış olmakla birlikte, GSYH’ye oranlandığında ise düşüş gözlendiği, toplam sosyal koruma harcamalarının GSYH’ye oranının yüzde 1,06, yoksulluk harcamaları ise yüzde 0,62 düzeyine indiği belirtildi. Bültende, BOTAŞ’ın borçlarındaki mahsuplaşmanın şeffaflık azaltıcı etkisi ile bütçe açığı ve finansmanında, emanet ve avanslar yoluyla 2025’e aktarılan fiili gerçekleşmenin bütçe açığını aşağı çektiği kaydedildi.

Mehmet KAYA / Ekonomim