Bakanlıklar bile Sayıştay’ı takmıyor

Mustafa KÖMÜŞ - Sayıştay 2023 yılına ilişkin kamu idareleri denetim raporlarını geçen hafta yayımladı. Bu hafta içinde birçok gazete veya televizyonda raporlara ilişkin haberler yapıldı ve üstüne konuşuldu. Ancak raporlarda dikkat çekici bir detay var ki her yıl raporlar paylaşılırken atlanıyor. Önceki yıllarda tespit edilen bulguların denetlenen yılda kamu idaresi tarafından yerine getirilip getirilmediği de raporlarda yer alır. Geçen hafta yayımlanan raporlarda da özellikle bakanlıkların birçoğunun Sayıştay’ın raporlarını dikkate almadığını gördük. Özellikle Tarım ve Orman Bakanlığı Sayıştay’ın tespit ettiği bulgularda neredeyse hiçbir iyileştirme yapmadı. Tek tek bakanlıklara baktığımızda sonuç tek bir yere varıyor: Sayıştay yazıyor, kimse takmıyor.

KOPYALA YAPIŞTIR

Adalet Bakanlığı’yla başlayalım. Sayıştay’ın denetimine takılan 10 bulgu var. Bunlardan 6 tanesi 2022 yılı raporunda yer aldı. Diğer bir deyişle Bakanlığa dair tespit edilen bulguların yüzde 60’ı daha önce Bakanlığa bildirilmiş. Bunlardan bazıları şöyle:

• Sosyal Güvenlik Kurumu Prim İadelerinin Takip ve Tahsilatının Yapılmaması

• İlk Madde ve Malzeme Hesabında İzlenen Tüketim Malzemelerinin Çıkış Kayıtlarının Düzenli Yapılmaması, Bu Durumun Mali Tabloya Yansıması

• Taşınmazlara Yapılan Değer Artırıcı Harcamaların İlgili Taşınmazın Kayıtlı Değerine İlave Edilmemesi

Peki bakanlık Sayıştay denetimlerine ne cevap vermiş ona bakalım. Hem 2022 hem de 2023 raporlarında Bakanlığın verdiği cevap şöyle aktarılıyor: “İdare, bulgu konusu hatalı uygulamanın düzeltilmesi için tüm merkez ve merkez dışı harcama birimlerine yazı yazılarak gerekli bilgilendirmenin yapıldığını bildirmiştir.” Yani uyarıları dikkate almayan Bakanlık kopyala yapıştır cevaplarla geçiştiriyor.

Bir diğer bakanlık Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Döner Sermaye İşletmesi ile birlikte Bakanlık denetimlerinde tespit edilen bulgu sayısı 8. Bunların 5 tanesi geçen yılki raporda da yer alan bulgulardan oluştu. Bu bulgular içinde “Kaybedilen Davalar Nedeniyle Ödenen Vekalet Ücretlerinin Tahakkuk Kayıtlarının Zamanında Yapılmaması” ve “Kazanılan Davalara İlişkin Tahsil Edilmesi Gereken Vekalet Ücretlerinin Sistem Üzerinden Raporlanmaması ve Kazanılan Davalar Nedeniyle Kesinleşen Vekalet Ücretlerinin Muhasebe Kayıtlarında Yer Almaması” öne çıkıyor.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı da Sayıştay’ı dikkate almayan bakanlıklardan. Sayıştay’ın bulguların 9’u 2022’deki raporda da yer alıyordu. Ancak bu uyarıya rağmen düzenlemeye gidilmeyen 9 bulgudan bazıları şöyle:

• İmar Planlarında Serbest Olarak Belirlenmiş Bina Yüksekliklerinin Yeniden Belirlenmesine İlişkin Süreçlerin Takibine Yönelik Bakanlık Tarafından Mekanizma Oluşturulmaması

• Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı Tarafından Gerçekleştirilen Hizmet Alımlarında Doğrudan Temin Parasal Sınırlarına Uyulmaması

• Geçici Kabulü Yapılan Yatırımların İlgili Maddi Duran Varlık Hesaplarına Aktarılmaması

• Diğer İdareler Hesabına Yaptırılan Yatırımlardan Geçici Kabulü Yapılanların İlgili İdarelerine Devredilmemesi Nedeniyle Giderler Hesabının Tam Durumu Yansıtmaması

• Hazine ve Maliye Bakanlığı da Sayıştay’ı en az dikkate alan bakanlıklar arasında. Sayıştay 2023 raporunda Bakanlığa ilişkin 9 bulgu tespit etti. Bunların 6 tanesi ise 2022’den kalma bulgular.

• Sayıştay’ın uyarılarının dikkate alınmadığı bazı tespitler şunlar:

• Mali Yıla İlişkin Mahsup İşlemleri Dışındaki Muhasebe Kayıtlarının İzleyen Yılda Yapılmaya Devam Edilmesi

• Türev Ürün İşlemlerine İlişkin Faiz Gelir ve Giderlerinin Hatalı Muhasebeleştirilmesi

• Takipli Alacağa Dönüşen İdari Para Cezalarının Bakanlık Mali Tablosunda Raporlanması

DÜŞÜK TEMİNAT

Kültür ve Turizm Bakanlığı da Sayıştay tespitlerini en çok görmezden gelen bakanlıklardan. 2023 raporunda yer alan 10 tespitin 7’si 2022 yılında da yer alan Bakanlık tıpkı Adalet Bakanlığı gibi benzer ifadelerle kendisini savundu. Raporda birçok bulguda “Kurum tarafından, bulgu konusu husus ile ilgili olarak gerekli çalışmaların başlatıldığı ifade edilmiştir” ifadeleri kullanıldı. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yerine getirmediği bazı bulgular şöyle:

• Seyahat Acentelerinin Yükümlülükleri İçin Alınan Teminat Bedellerinin Düşük Olması ve Güncellenmemesi

• Harcırah Kanunu Çerçevesinde Ödenmesi Gereken Konaklama Ücretlerinin Doğrudan Temin Yöntemi İle Karşılanması

• İdari Para Cezalarının Tahakkuk Kayıtlarının Yapılmaması

Sağlık Bakanlığı’nın son iki senedir raporlarında ise en öne çıkan konular Kamu-Özel İşbirliğiyle yapılan projelere ilişkin. 2022’den devreden 6 tespitin bir kısmını kısmen yerine getiren Bakanlık bir kısmını ise hiç yerine getirmedi. Bunlardan “Kamu Özel İş Birliği Modeli ile İşletilen Şehir Hastanelerinde Görevli Şirketlerce Üstlenilen Yükümlülüklerin Gereği Gibi Yerine Getirilmemesi ve Değişen Durumlar İçin Sözleşme Revizyonuna Gidilmemesi” ve” Kamu Özel İş Birliği Modeli ile İşletilen Şehir Hastanelerinde Görevli Şirketlerce Üstlenilen Yükümlülüklerin Gereği Gibi Yerine Getirilmemesi ve Değişen Durumlar İçin Sözleşme Revizyonuna Gidilmemesi” oldu.

En çok tartışılan bakanlıklardan olan Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı da denetimlere kulak tıkayanlardan. 4 bulgusu 2022’den devreden Bakanlığa dair tespitlerde “Özel Sosyal Hizmet Kuruluşlarına Uygulanan İdari Para Cezalarına İlişkin Alacakların Muhasebeleştirilmemesi” ve “İşçiler İçin Ayrılması Gereken Kıdem Tazminatı Karşılığı Tutarlarının Muhasebe Hesaplarında Hatalı Görünmesi” öne çıkıyor.

Gençlik ve Spor Bakanlığı ise 2022’deki raporda yer alan “Spor Kulüplerinin Bakanlık ile İmzalamış Olduğu Sulh ve Kira Sözleşmesi Hükümlerine Uymamaları ve Sözleşmelerde Belirtilen Yaptırımların Bakanlık Tarafından Uygulanmaması” tespitinde herhangi bir iyileştirme yapmadı. Sayıştay’ın 2023 raporunda “İl müdürlükleri ile spor kulüpleri arasında sulh sözleşmesi imzalanması suretiyle borcun yapılandırılmasının genel bir uygulama halini almıştır. Dolayısıyla il müdürlüklerinin kulüplerden olan alacaklarının zamanında tahsilinin sağlanması, borç alacak ilişkisinin uzamaması ve kamu kaynağından mahrum kalınan sürenin en aza indirilmesi açısından önem arz etmektedir” ifadeleri kullanılıyor.

KİMSEYİ DUYMUYOR

En önemlisini ve dikkat çekenini ise sona bıraktım. Bütün yaz boyunca çiftçi eylemlerine karşı kulağının üstüne yatan Tarım ve Orman Bakanlığı aynı tarifeyi Sayıştay’a karşı da uygulamış. Bakanlık Sayıştay raporlarını en az dikkate alan bakanlık konumunda. Sayıştay’ın 2023 raporunda 23 bulgu tespit ederken bunların 18’i 2022’den devredildi. Üstelik bu bulguların bir kısmı önemli kamu zararları oluşturuyor. Üstelik Bakanlık Sayıştay’ın tespitlerinin çoğunluğuna cevap dahi vermedi. Öne çıkan bulgulara birlikte bakalım:

• Balıkçı Barınakları Üst Yapılarının Kiralama Sözleşmesine Dayanmaksızın Su Ürünleri İle ilgisi Bulunmayan Gerçek ve Tüzel Kişilerce Kullanılması

• Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonundan Sağlanan Proje Finansman Kaynaklarının, Gerçekleştirme İşlemleri

• Tamamlanmaksızın Harcanması

• Bakanlığın Yönetiminde ve Kullanımındaki Taşınmazlarının Noksansız ve Tam Olarak Raporlanmaması

• 2022 Yılı Bütçesindeki Yatırım Projelerine Ait Ödeneklerin Ait Olduğu Yılda Gerçekleştirilmeden Giderleştirilmesi

Tüm bu bilgiler ışığında Sayıştay’ın görevlerini hatırlayalım. Sayıştay Başkanlığı’nın sitesinde mahkemenin görevleri şöyle sıralanıyor: “Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetler ve sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunar. Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin; gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetler, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlar. Genel uygunluk bildirimini Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapar.”

Ancak Bakanlıkların dikkate almadığı Sayıştay artık sadece denetlediği kurumlardaki sorunları yazan ve rapor hazırlayan bir kuruma dönüştürüldü. Sorun sadece yerine getirilmeyen bulgulardan ibaret de değil. Rejim açısından en kritik kurumlar olarak görülen Dışişleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı’nın yanı sıra İletişim Başkanlığı ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 2023 Sayıştay raporlarında tek bir bulgu dahi yok. Kamuoyunun en çok tartıştığı bu kurumlarda tek bir olumsuz durumun denetime takılmamasını da dikkat çekici bir nokta olarak not almak lazım.

BİRGÜN