Asgari ücret için yeni öneri: İşçiye grev hakkı

Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun bu hafta toplanması bekleniyor. Toplantı öncesinde, CHP Emek Büroları “Türkiye İçin Demokratik ve Adil Bir Asgari Ücret Tespit Modeli” hazırladı. Mevcut asgari ücret belirleme yönteminin çalışanların geçim koşullarını iyileştirmede yetersiz kaldığına işaret eden CHP, mevcut modelin demokratik temsil ilkesini karşılamadığına dikkat çekti. Komisyonun kararlarının hükümetin iradesiyle şekillendiğine vurgu yapıldı. Önümüzdeki günlerde CHP Genel Başkan Yardımcısı Gamze Taşcıer tarafından yasa teklifi olarak da Meclis’e sunulacak olan modelde, şu önerilerde bulunuldu:

16 ÜYE

Mevcut 15 kişilik yapı yerine, 16 kişilik komisyon kurulsun. Hükümet temsilcisi 1 üye (Çalışma Genel Müdürü), kamu uzmanı 1 üye (TÜİK temsilcisi. Oy hakkı yok. Komisyonun talep ettiği teknik veri, madde sepeti listesi ve hesaplama metodolojisini komisyona sunacak.), işçi temsilcisi 5 üye (Üye sayısı en fazla olan konfederasyondan), işveren temsilcisi 5 üye (TİSK tarafından belirlenecek), bağımsız uzmanlardan 4 üye. (Üniversitelerin çalışma ekonomisi ve iş hukuku alanlarında uzman akademisyenler arasından seçilecek. Akademisyen üyelerin siyasi iradenin etkisi altında kalmadan belirlenmesi için komisyon huzurunda kura ile seçim yapılacak.)

Akademisyen üyeler çalışma ekonomisi, kamu maliyesi, hukuk ve iktisat alanlarında en az 10 yıl akademik deneyim ve doktora derecesine sahip olacak. Herhangi bir siyasi partide üyeliği bulunmayacak. Başvuru formunda etik beyanname ve ‘bağımsızlık taahhütnamesi’ de yer alacak.  Görev süreleri 2 yıl olacak. Bu süre içerisinde keyfi şekilde görevden alınmamaları güvence altına alınacak. Aynı kişi arka arkaya iki dönemden fazla seçilemeyecek. 

Komisyon kendi üyeleri arasından dönem başkanı seçecek. Her yıl farklı bir kesimin temsilcisi başkanlık yapabilecek. 

KARAR NİTELİKLİ ÇOĞUNLUKLA

Mevcut komisyonda kararlar salt çoğunluk (yarıdan bir fazla oy) ile alınıyor ve eşitlik halinde başkanın oyu iki oy sayılıyor. Yeni modelde ise karar alma mekanizması, taraflardan birinin dayatmasını zorlaştıracak şekilde yeniden düzenlenecek. Nitelikli çoğunluk şartı getirilecek. Komisyon karar alırken en az 11 üyenin (16 üzerinden) onayının alınması zorunlu olacak. Bu durumda hiçbir blok tek başına karar sayısına ulaşamayacak. Mutlaka komisyon üyelerinin ikna edilmesi gerekecek. Bu da uzlaşmaya dayalı bir rakam belirlenmesini teşvik edecek. 

‘EYLEM HAKKI’

Anlaşmazlık durumunda hakem kurulu veya arabulucu mekanizması olmaksızın ILO gibi uluslararası kurumların önerdiği şekilde işçi tarafına “toplu eylem hakkı” tanınacak. 

Şeffaflık sağlanacak. Yeni modelde toplantıların tümü kamuoyuna açık gerçekleştirilecek. Hazırlanan raporlar ve toplantı tutanakları kamuoyuna açıklanacak. 

Komisyona, asgari ücreti belirlerken “insan onuruna yaraşır bir yaşam düzeyini hedeflemesi” görevi verilecek. Açlık sınırının altında asgari ücret kabul edilmeyecek. Orta vadede asgari ücretin yoksulluk sınırına yaklaşması ve diğer ücretlerin de yoksulluk sınırının üzerine çıkarılması sağlanacak. 

OTOMATİK TOPLANACAK

Yüksek enflasyon dönemlerinde asgari ücret yılda bir kez artırılmakla yetinildiğinde ciddi reel kayıplar oluşuyor. Bunu önlemek için yasaya, “asgari ücret, yıllık enflasyon artışları karşısında yıl içinde yeniden değerlendirilir” hükmü eklenecek. Örneğin 6 aylık enflasyon oranı yüzde 10’u aştığında komisyon otomatik olarak toplanacak. Sadece geçmiş enflasyon değil, beklenen enflasyon da hesaba katılacak. 

Komisyonun kanunen en geç iki yılda bir toplanma sınırı da “en geç yılda bir” olarak güncellenecek. Asgari ücret sadece enflasyona göre değil, ülkenin ekonomik büyümesinden emekçilere pay verecek şekilde artırılacak. 

Komisyonun sekreterya hizmetleri ve teknik hesaplamalar için bağımsız bir birim de oluşturulacak. Bu birim TÜİK, Merkez Bankası, Hazine gibi kurumlardan veri alacak. Politik baskı olmaksızın analiz yapacak. Bu sayede tarafsız ve güvenilir veriler komisyonda kullanılabilecek. 

Asgari üret belirleme süreci, sadece komisyon toplantılarıyla sınırlı kalmayacak. Yıl boyunca işçi ve işveren kesimleri, ekonomik gidişat hakkında görüş alışverişi yapabilecekleri platformlarda bir araya gelecek. Örneğin Ekonomik ve Sosyal Konsey düzenli olarak toplanacak.

Mustafa ÇAKIR