13 soruda deprem bölgesinde seçim

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimleri için 14 Mayıs'ı işaret etmesinin ardından, ciddi nüfus hareketi ve mahalle ve köy gibi yerleşim yerlerinin harap olduğu deprem bölgesinde uygulanacak seçim yöntemi merak ediliyor.

Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, önümüzdeki seçimler için yeni bir yasal düzenlemeye gerek olmadığını, mevcut kanunların uygulanacağını belirtmişti.

YSK'nın geçmişten gelen içtihatları ve yürürlükteki yasalara bakıldığında deprem bölgesinde uygulanacak seçim ilkeleri konusunda genel bir tablo çizmek mümkün. Mevcut uygulamalar ışığında ve YSK'nin geçmiş kararları kapsamında deprem bölgesinde seçim için yapılacak çalışmalar ve önemli soruların yanıtları şekillendirildi.

Sorular ve yanıtlar şöyle;

DEPREM BÖLGEDE SEÇİME YAPILMASINA ENGEL Mİ? 

Depremin ardından 11 ili kapsayan bölgede seçim yapılıp yapılmayacağı tartışılmaya başlandı. Seçim güvenliğine ilişkin endişeleler, nüfus hareketleri ve yaşamını yitiren seçmenlerin durumu nedeniyle konu belirsiz hale gelse de, Cumhurbaşkanı Erdoğan, deprem öncesinde de açıklanan tarihi yani 14 Mayıs'ı işaret etti.

Bu açıklamadan depremin seçimleri etkilemediği ve bu tarihte seçimin yapılacağı anlaşılıyor. Dolayısıyla deprem bölgesinde tarih değişikliği olsa bile 3 aylık süre içinde seçimlerin yapılacağı belirtiliyor.

Yapılan yorumlar 14 Mayıs'ta seçimin yapılacağı yönünde ve bu tarihe kesin gözüyle bakılıyor. 

DEPREM BÖLGESİNDE SEÇMEN KAYITLARI NASIL BELİRLENECEK?

YSK'nın düzenlemelerine göre seçmen kütüklerinin güncelleştirilmesi amacıyla kullanılan Merkezi İdare Nüfus Sistemi (MERNİS) verileri esas alıyor.

Seçim kararnamesinin yayınlanmasının ardından YSK, İçişleri Bakanlığı'ndan bu sisteme giriş yetkisi alacak, ardından seçmen kütüklerini güncel hale getirecek.

YSK kendi takvimine göre bu sisteme göre yapılacak güncellemeyi sonlandırıyor ardından son liste oluşturuluyor. Güncel kütükler yine YSK'nın takvimine göre siyasi partiler ve vatandaşlarla paylaşılacak. 

Bu konuda merak edilen konulardan bir tanesi de, sandıkların taşınıp taşınmayacağı, yani bir ildeki seçmenlerin başka bir ilde oy kullanıp kullanamayacağı. 

Yasalara göre iller arasında sandık taşınması mümkün değil ama aynı seçim bölgesinde, aynı ilin ilçeleri arasında bu mümkün. Yasada bu durum, "298 sayılı Seçimlerin Genel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkındaki Kanunu’nun 14. maddesine eklenen 16. fıkra, “Seçim güvenliği açısından gerekli görülmesi durumunda, vali veya il seçim kurulu başkanının oy verme gününden en geç bir ay önce talepte bulunması halinde, o yerdeki sandıkların en yakın seçim bölgelerine taşınmasına, sandık bölgelerinin birleştirilmesine, muhtarlık seçimleri hariç olmak üzere seçim bölgelerinin birleştirilmesi ile seçmen listelerinin karma şekilde düzenlenmesine ve bu hususların ilanına karar vermek.” olarak düzenleniyor.

DEPREMZEDELER NASIL OY KULLANILACAK?

YSK, valiliklerin talebi üzerine, güvenlik veya oy kullanmaya yönelik engeller varsa, seçim bölgelerini birleştirip oy kullanmayı sağlayabiliyor. Deprem bölgesinde birçok mahalle ve yerleşim birimi ağır hasar gördü bu durumda çadır kentler, bölgedeki güvenli barınma yerleri, kapalı mekanlarda oy kullanılması mümkün.

YSK, il ve ilçe bazında oy kullanılacak yerleri yeniden düzenleyip duyurabilir. YSK heyetlerinin deprem bölgesinde muhtelif kez inceleme yaptığı ve oy kullanmaya uygunluğu incelediği biliniyor. YSK'nın 140-1 sayısı genelgesi, seçmen kütüklerinin düzenlenmesini içeriyordu. Bu hükümlerin önümüzdeki seçimlerde de uygulanması bekleniyor.

Buna göre, YSK, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünden oy verme günü itibariyle 18 yaşını dolduracak olan ve geçerli yerleşim yeri adresine sahip Türk vatandaşlarına ait bilgilerini alacak.

Bu bilgiler seçmen kütüğüne işlenecek. Yaşamını yitirenlerin durumu da bu çalışma sırasında seçmen kütüklerine yazılacak. YSK, bu çalışması sonrasında seçmen listelerini askıya çıkartacak.

Deprem bölgesi özelinde, uygun görülen çadır kentler ve merkezlerde kütükler vatandaşların bilgisine sunulacak. Yaklaşık 15 günlük süre sonrasında askından indirilecek.

YSK mevzuatına göre, "Sadece alanda var olup, Ulusal Adres Veri Tabanında (UAVT) bulunan adres bileşenlerinde herhangi bir değişiklik işlemi (cadde, sokak, bulvar, meydan, kümeevler, bina numaraları, bina ve bağımsız bölüm nitelik değiştirme işlemleri) ilçe seçim kurulu kararı ile yapılır." 

Bölgedeki ağır yıkım nedeniyle sandıkların nasıl kurulacağı net değil, kapalı bina olmaması halinde oy kullanmanın sorun yaratacağı belirtiliyor.

YSK düzenlemesinde oy kullanacak kapalı alanların tarif edilirken bina kısıtlaması bulunmuyor ve yapı deniliyor. Sandık kurulları yapıya göre gerekirse güvenlik görevlilerinden yardım isteyebiliyor. Dolayısıyla yapı ve binaların seçime sorun yaratmayacağı belirtiliyor. 

SEÇMENLER NÜFUS KAYITLARINI NASIL NAKİL EDECEK? 

Yasal düzenlemelere göre, yerleşim yeri adresini başka il ve ilçelere aldırmak isteyen seçmenler başvurularını, adres beyan formu ile birlikte elektrik, su, telefon, doğalgaz abonelik sözleşmesi veya faturası, noter tasdikli kira sözleşmesi gibi belgelerden birisi ekleyerek yapabilir.

Bu başvuru, askı süresi içinde herhangi bir yer nüfus müdürlüğüne yapılabilir. Başvuruyu alan nüfus müdürlüğü başvuru belgelerini adresin bulunduğu ilgili nüfus müdürlüğüne aynı gün faks veya elektronik ortamda iletecek.

İlgili nüfus müdürlüğünce tescil edilen adres beyan formu ve ekleri ilgili ilçe seçim kurulu başkanlıklarına karar verilmek üzere derhal gönderilir.

Bu işlemin ardından seçmen bulunduğu yer oy kullanma hakkını kazanacak. 

DEPREMZEDELERİN OYLARI HANGİ İLE YAZILACAK? 

Depremden göç edenlerin kullandıkları oylar, bulundukları, yani oy kullandıkları yere sayılacak. Deprem sonrasında, yurtdışında olduğu gibi, depremden etkilenenlere ayrı sandık kurulması gibi konular üzerinde yorum yapılsa da böyle bir uygulama yasal olarak mümkün değil.

Deprem bölgesindeki seçmenler için yürürlükteki yasa ve mevzuat ile YSK içtihatları uygulanacak. Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, bu konuda şu açıklamayı yapmıştı: 

"Yeni kanuni düzenlemeye gerek yok. YSK'nın daha önce aldığı kararlar var. Herkes meskun olduğu yerde oyunu kullanacak. Seçim listeleri yayınlandığında, askıya çıktığında, o askıda insanların itirazı varsa itiraz edecek, adres değişikliklerini işleyecek ve ona göre oy kullanacaklar yani bunlar için yeni bir düzenlemeye o yüzden ihtiyaç yok. Mükerrer oy kullanma ihtimali yok. Deprem bölgesinde sandıkların nereye kurulacağına YSK karar verecek. YSK kurmak isterse ona bakacaktır."

OY VERMEYE GİDEMEYENLERİN DURUMU NE OLACAK?

Tedavi gören, ulaşım sorunu yaşayan, oy kullanmaya gidemeyecek olanlar için YSK,  seyyar sandıklarda oy kullanma imkanı sunuyor.

Bu uygulama için seçmen yakınlarının, hastalığı veya engeli sebebiyle yatağa bağımlı olan seçmenlerin bir yakını tarafından www.ysk.gov.tr internet adresinde bulunan veya ilçe seçim kurullarından temin edilecek “seyyar sandık kurulu talep formu” ile ilçe seçim kurulu başkanlığına veya ilçe seçim kurulu başkanlığına gönderilmek üzere muhtarlığa başvurmaları gerekiyor.

Mahalli yöneticilerin talebi halinde de YSK'nın konuyu karara bağlayabileceği belirtiliyor. 

ASKIDAKİ LİSTELERDEN KİM SORUMLU OLACAK? 

Seçim düzenlemelerinde, askıya çıkaran listelerden muhtarlar sorumlu. Muhtar ve heyet üyelerinin yaşamını yitirmesi veya görevini yapamaması halinde bu iş için görevlendirme yapılacak.

YSK'nın deprem bölgesindeki duruma bakarak bu konuda kara alması gerekiyor. İl ve ilçe seçim kurulların da sorumluluk bölgelerindeki duruma bakarak talep de bulunabiliyor.  

DEPREM BÖLGESİNDEN AYRILANLAR NASIL OY KULLANACAK? 

YSK'nın uygulamasına göre, nüfusu kaylıtlı olduğu yer dışında oy kullanmak isteyenlerin kayıtlarını bulundukları yere aldırmaları gerekiyor. Bu uygulama deprem bölgesinden ayrılanlar için de geçerli, yani bölgeden ayrılıp oy kullanmak isteyenler, nüfus müdürlüğüne giderek, adres değişikliği beyanı yapacak ardından bu beyanı il veya ilçe seçim kuruluna verecek. Bu işlemi tamamlayanlar bulundukları yerde oy kullanabilecek. 

Düzenleme şöyle: 

"Yerleşim yeri adresini değiştiren ve seçmen niteliğine sahip olduğu halde muhtarlık bölgesi askı listelerinde ismi bulunmayan kişiler, bizzat veya 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 50. maddesinde sayılanlar, ilgili nüfus müdürlüğüne adres beyan formu ile birlikte elektrik, su, telefon, doğalgaz abonelik sözleşmesi veya faturası, noter tasdikli kira sözleşmesi gibi belgelerden birisi ile başvururlar ve nüfus müdürlüğünce tescil edilen adrese ilişkin imzalı ve onaylı adres beyan formunun bir örneği ve eklerini ilçe seçim kurulu başkanlığına teslim ederler.

Yerleşim yeri adresini başka ilçelere aldırmak isteyen seçmenler başvurularını, yukarıdaki belgeleri de eklemek suretiyle askı süresi içinde herhangi bir yer nüfus müdürlüğüne de yapabilirler.

Başvuruyu alan nüfus müdürlüğü başvuru belgelerini adresin bulunduğu ilgili nüfus müdürlüğüne aynı gün faks veya elektronik ortamda iletir. İlgili nüfus müdürlüğünce tescil edilen adres beyan formu ve ekleri ilgili ilçe seçim kurulu başkanlıklarına karar verilmek üzere derhal gönderilir."  

DEPREMDEN ETKİLENEN ÖĞRENCİLER NASIL OY KULLANACAK? 

Deprem bölgesinde adresi bulunan öğrencilerin, yerleşim yerlerinin tamamen harap olması nedeniyle bölgeye giderek oy kullanmaları mümkün olmabilir.

Bu durumda olanların, yani öğrencilerin, öğrenci olduklarını dair belge alarak, nüfus müdürlüğüne gitmeleri, alacakları belgeyi de ilçe seçim kuruluna götürmeleri gerekiyor.

Düzenlemenin tam hali şöyle: 

"Öğrenci olup, seçmen niteliğini taşıyan ve öğrenim gördükleri yerleşim birimlerinde oylarını kullanmak isteyenler (askeri öğrenciler hariç), öğrenim gördükleri okuldan, o okulun öğrencisi olduklarına ve yurt müdürlüklerinden, yurtta kaldıklarına ilişkin alacakları belgeler ile
kaldıkları yurtların bağlı bulunduğu ilgili nüfus müdürlüklerine bizzat başvururlar ve tescil edilen adrese ilişkin imzalı ve onaylı adres beyan formunun bir örneği ve eklerini ilçe seçim kurulu başkanlığına teslim ederler."

SEÇMEN KAĞITLARI NASIL DAĞILACAK?

Deprem sonrası, birçok nedenden dolayı bölgede oturanların seçmen kağıtlarına ulaşması zor olacak. Normalde, vatandaşlar seçmen kağıtlarını muhtarlıklara giderek alıyordu. YSK, böyle olumsuz koşulların yaşandığı durumlarda seçmen kağıtlarının dağıtımını yapabiliyor. Sandık seçmen listelerinin kesinleşmesinin ardından seçmen kağıtlarının dağıtımı yapılacak.

YSK'nın bu konudaki düzenlemesinde, "İlçe seçim kurulu başkanı; 298 sayılı Kanunun 44. maddesi hükmüne uygun biçimde hazırlanmış seçmen bilgi kâğıtlarının sağlıklı ve kısa zamanda seçmene ulaştırılmasını mahalli posta idaresi veya ilçe ve köylerde memur aracılığı ile yaptırabilir. Bu yollarla dağıtım mümkün olmadığı takdirde ilçe seçim kurulu başkanı, seçmen bilgi kâğıtlarının dağıtılması işlemlerinde 7062 sayılı Kanunun 10. maddesinde belirtilen daire veya müesseselerin memur ve hizmetlilerini görevlendirebilir." deniliyor. 

SANDIK KURULLARI NASIL OLUŞACAK? 

YSK düzenlemesine göre, sandık kurulu başkan ve üyelerinin seçimi İlçe Seçim Kurulunca yapılıyor. Aynı yöntem deprem bölgesinde de uygulanacak.

Sandık kurulu bir başkan, bir kamu görevlisi üye ve son milletvekili genel seçiminde Türkiye genelinde en çok oy alan üç siyasi partinin bildirdikleri birer isimden oluşuyor ve aynı usulle yedek üye seçiliyor.

Siyasi partiler üye bildirmez ise eksiklik kamu görevlileri veya seçmenler arasından seçilecek üye ile doldurulur. Sandık kurulu başkan ve üye seçimleri, yurt dışında öncelikle sandığın kurulacağı yerde görevli kamu görevlisi ve seçmenler arasından yapılıyor.

Deprem bölgesinde görevli kamu çalışanları ile AFAD gibi kurumların çalışanlarının görev alması da mümkün. 

DEPREMDE KİMLİĞİNİ KAYBEDEN OY KULLANABİLİR Mİ? 

Evet kullanabilir ancak kimlik yerine geçecek belge alması gerekir. YSK düzenlemelerinde, oy kullanma için gerekli belgeler şöyle sıralanıyor: 

"Seçmenin, Türkiye Cumhuriyeti kimlik kartı, geçici kimlik belgesi, nüfus cüzdanı, resmî dairelerce verilen soğuk damgalı kimlik kartı, pasaport, evlenme cüzdanı, askerlik belgesi, sürücü belgesi, hâkim ve savcılar ile yüksek yargı organı mensuplarına verilen mesleki kimlik kartı, avukat, noter ve askerî kimlik kartı gibi kimliğini tereddütsüz ortaya
koyan resimli, resmî nitelikteki belgelerden biri ile kimliğini tespit eder. Bu belgelerde Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası yer almıyorsa temsilcilikçe verilmiş seçmeni tanıtacak nitelikte Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasını taşıyan nüfus kayıt örneğinin ibrazı
gereklidir. Bu şekilde kimliğini ispata yarayan belge ibraz edemeyen seçmene oy kullandırmaz."

Bu düzenlemeye göre, kimlikleri bulunmayanların nüfus kayıt örneklerini sunmaları gerekecek ve bu belgedeki TC numarası, oy kullanırken seçim sistemi portalından kontrol edilecek, başka yerde oy kullanmadıysa ve seçim sandığında kaydı varsa oy kullanmasına izin verilecek.   

DEPREM BÖLGESİNDEKİ İLLERİN MİLLEVEKİLİ SAYISI DEĞİŞECEK Mİ?

Depremden etkilenen illerinin milletvekili sayısını değişmeyecek. YSK seçimler öncesinde, illerin milletvekili sayısının belirlenmesine yönelik karar alıyor.

Seçim takviminin başlamasının ardından YSK, depremden etkilenen illerin çıkaracağı milletvekili sayısını ele alacak. YSK'nın düzenlemelerine göre son nüfus sayımı esas alınıyor. YSK, uygulamalarında Devlet İstatistik'ten son nüfus sayımı bilgilerini talep ediyor.

Bu rakamlara göre, toplam 600 olan milletvekili sayısını illere göre dağıtıyor. 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 5 inci maddesinde, seçim çevreleri ve her seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısının Yüksek Seçim Kurulu tarafından genel nüfus sayımı sonuçlarının açıklanmasından itibaren en geç altı ay içinde, 4 üncü madde uyarınca tespit edilerek ilân edileceği hükmü yer alıyor. Milletvekili sayısı, 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 5. maddesine göre belirleniyor.  Maddede, “Seçim çevreleri ve her seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısı, Yüksek Seçim Kurulu tarafından, genel nüfus sayımı sonuçlarının açıklanmasından itibaren en geç altı ay içinde, 4 üncü madde uyarınca tespit edilerek Resmi Gazete, radyo ve televizyonla ilan edilir” deniliyor. 

İYİ Parti'nin Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Temsilcisi ve Genel Başkan Yardımcısı Mustafa Tolga Öztürk, 2 Şubat'ta yaptığı açıklamada, kentlerin çıkaracağı milletvekili sayısına dair yaptığı hesaplamayı açıkladı.

Öztürk, açıklamasında YSK'nın verdiği bilgiye göre, deprem bölgesindeki illerde milletvekili sayısının değişmediğini, belirtirken, açıklamasında yer aldığı haliyle, "Önümüzdeki seçimlerde Kocaeli ve Sakarya illerinin milletvekili sayılarının birer kişi artacağını belirtti. Öztürk’ün hesaplamasına göre, Bayburt ve Tunceli'nin milletvekili sayıları ise birer azalacak."