Küresel ticarette kural­ların yeniden yazılma­sı, talep daralması ve içerideki %200’leri aşan ma­liyet artışının gölgesinde, yıl­sonu ihracat hedefini tuttur­maya çalışan ihracatçıya döviz bozdurma şoku. İhracatçının Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na (TCMB) döviz boz­durma zorunluluğu yeniden ar­tırılarak %25’ten 35’e çıkarıldı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın kararına istinaden İhracat Ge­nelgesi’nde yapılan değişik­likle, ihracat bedellerinin TC­MB’ye asgari satış oranının 31 Temmuz 2025 tarihine kadar %35 olarak uygulanması karar­laştırıldı. Olumlu bir gelişme olarak ise düzenleme ile firma­ların ihracat bedeli dövizleri­nin TL’ye dönüşümünün des­teklenmesi kapsamında sağ­lanan döviz dönüşüm desteği oranı %2’den %3’e yükseltildi.

Ekonomist Hakan Kara da sosyal medya hesabından yap­tığı paylaşımda döviz talebinin durmamasının Merkez Banka­sını yeni tedbirler almaya sevk ettiğine işaret etti. Kara, “TL mevduat payının artırılma­sı, döviz rezervinin güçlendi­rilmesi ve ihracatçıların daha fazla döviz bozdurması için ye­ni düzenlemeler geldi. TL mev­duat faizi artar, döviz üzerinde­ki baskı biraz azalır” ifadelerini kullandı.

Zorunluluğun kaldırılması bekleniyordu

Rekabette rakipleriyle eşit şartlarda sahaya çıkmak iste­yen ihracatçı, Merkez Bankası rezervlerinde istenen seviyele­re gelindiğini, dolayısıyla %25 döviz bozdurma zorunluluğu­nun dahi ortadan kalktığına işaret ediyordu. Ancak son ka­rarla oranın yeniden yükseltil­mesi, ‘üzücü’ bir hamle olarak yorumlanıyor. TCMB’de boz­durulup TL’ye çevrilen parayı hammadde almak için tekrar dövize çevirdiklerini anlatan ihracatçılar, bu durumda kur makasının yarattığı ek maliyet artışından yakınıyor. Bilindi­ği gibi 4 Eylül 2018 tarihinden itibaren 6 ay süre ile ihracat bedellerinin 180 gün içerisin­de Türkiye’ye getirilme ve yüz­de 80’inin bankaya bozdurma zorunluluğu getirilmişti. Daha sonra bu düzenleme hem sü­re hem oran bakımından gev­şetildi. 2024 Haziran ayında döviz bozdurma zorunluluğu %40’tan %30’a, Mart 2025’te de %25’e indirilmişti.

Martta yüzde 30’dan 25’e düşürülmüştü

Bu kapsamda 10 Haziran 2024 tarihinden itibaren İh­racat Bedeli Kabul Belgesine (İBKB) veya Döviz Alım Bel­gesine (DAB) bağlanan ihra­cat bedellerinin %40’ının değil %30’unun Merkez Bankası’na satılması zorunlu hale gelmiş­ti. İhracatçılar, ‘kaldırıldı’ müj­desi beklemiş ancak oran 3 Mart 2025 tarihinde %30’dan 25’e düşürülmüştü. Yeni dü­zenleme ile oran yeniden %35’e çıkarıldı. Uygulamaya göre, İhracat Bedeli Kabul Belgesi (İBKB) veya Döviz Alım Bel­gesi (DAB) düzenlenen ihracat bedellerinin en az %35’i belge­yi düzenleyen bankaya satılı­yor.

Bedeller bankaca, Merkez Bankası tarafından ilan edilen ve işlem günü için geçerli döviz alış kuru üzerinden aynı gün Merkez Bankası’na satılıyor ve Merkez Bankası’nın banka nezdindeki hesabına aktarı­lıyor. Söz konusu tutarın tam karşılığı, banka tarafından ih­racatçıya TL olarak ödeniyor. Genelgeye göre, dövizin yurt dışından geldiğinin tespiti kay­dıyla, dışarıda yerleşik gerçek veya tüzel kişiler adına açılan döviz tevdiat hesaplarından ih­racatçının hesabına transfer edilen bedeller, bankalarca ih­racat bedeli olarak kabul edi­lebiliyor.

Kaynaklar kısıtlı ama çarklar dönmek zorunda

ZÜCDER Başkanı Burak Önder: Alınan bu kararla ihracatçılar döviz gelirlerinin %35’ini TCMB’ye satmak zorunda kalıyor. Bu kararla ihracat yapan firmalar, ihracat dövizini TL’ye çevirdiklerinde görece daha yüksek gelir elde edecekler. Tabi bizim beklentimiz uygulanan ekonomik politikalarla birlikte bu oranın zamanla düşürülmesiydi lakin 19 Mart’tan sonraki süreçte durumlar biraz değişti. MB'nin döviz dönüşüm desteğini % 2‘den 3’e yükseltilmesi bir nebze rahatlatsa da üretim, ihracat ve yatırım için kamudan beklentilerimiz var. Zor bir süreçten geçtiğimizin ve elimizde kısıtlı kaynakların olduğunun farkındayız. Lakin sanayi tarafında çarkların dönmesi ülkemiz için çok önemli. Kamunun üretimi ve ihracatı desteklemesi çok önemli.

Kararın geçici olmasını umuyoruz

İstanbul Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği Başkanı Erkan Özkan: Şubat 2025 itibarıyla tekrar güncellemeye gidilerek satış zorunluluğu %25’e çekilmişti. Şimdi yeniden bir düzenleme yapılmış ve yeniden artırılarak %35’e yükseltildi. Özellikle hammaddesi büyük ölçüde dışa bağımlı olan sektörlere ilave yük getirebilir.

MB'nin döviz rezervlerini güçlendirmeye yönelik, 31 Temmuz’a kadar sürecek bu kararının geçici olmasını umuyoruz. Tekrar bir düzenlemeye gidilecektir ve bizim de beklentimiz bu yönde olacak. Bununla beraber ihracat bedellerinin TL’ye dönüşümünde destek oranı %3’e de çıkarıldı. TL’ye dönüştürülen mevduat desteğinin artırılması, biz ihracatçılar için bir avantaj sağlayacak.

Mobilya, kağıt ve orman ürünleri sektörü olarak öncelikli taleplerimizden en önemlisi döviz kurunun rekabet edilebilir seviye gelmesi. Firmalarımızda ihracatlarını artıracak azim ve kararlılık mevcut. Bunun için Ar- Ge, tasarım, dijitalleşme, e-ticaret, inovasyon, yurtdışı fuarlar ve ticaret heyetleri yoğunlaştığımız konular. Ayrıca daha az karbon izi bırakarak yeşil ekonomiye uyumlu sürdürülebilir üretimle ihracat hedeflerine ulaşmayı hedefliyoruz.

Merkez Bankası'ndan TL’yi güçlendirecek 6 hamle

1-Yabancı para mevduat için zorunlu karşılık oranları tüm vadelerde 200 baz puan artırıldı.

2-Yurt içi yerleşiklerle yapılan 1 yıla kadar vadeli yabancı para cinsinden repo işlemlerinden sağlanan fonlar için zorunlu karşılık oranı 400 baz puan yükseltildi ve hesaplama yönteminde değişiklik yapıldı.

3-Tüzel kişi TL mevduat payı yüzde 60’ın altında olan bankalara, ilgili pay için aylık 0,3 puan artış hedefi getirildi.

4-TL mevduat için tesis edilen zorunlu karşılıklara TCMB ağırlıklı ortalama fonlama maliyetinin yüzde 84’ü yerine yüzde 86’sı oranında faiz veya telafi ödemesi yapılmasına karar verildi.

5-Hazine ve Maliye Bakanlığının kararına istinaden, İhracat Genelgesi’nde yapılan değişiklikle, ihracat bedellerinin TCMB’ye asgari satış oranının 31 Temmuz 2025’e kadar yüzde 35 olarak uygulanması kararlaştırıldı.

6-Firmaların ihracat bedeli dövizlerinin TL’ye dönüşümünün desteklenmesi uygulaması kapsamında sağlanan döviz dönüşüm desteği oranı 31 Temmuz 2025’e kadar yüzde 3’e yükseltildi.

Nurdoğan A. ERGÜN