Doların hakimiyeti zayıflıyor (mu?)

Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre, doların küresel işlemlerdeki payı 2019’un sonunda yüzde 61,5 iken aradan geçen süreçte 11,3 puan azalarak Ocak 2025'te yüzde 50,2’ye geriledi. İkinci Dünya Savaşı sonrasında yürürlüğe konulan Bretton Woods Sistemi'nde ABD doları küresel rezerv para olarak kabul görmüştü. Avronun 1999’da dolaşıma sokulmasıyla birlikte doların payı yüzde 70’li seviyelerden aşağıya gelmeye başladı.

DOLARSIZLAŞMA EĞİLİMİ 2008 KRİZİYLE ARTTI

2008’de yaşanan küresel finansal kriz sonrası artan dolarsızlaşma eğilimi, 24 Şubat 2022’de patlak veren Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından iyice hızlandı. ABD’nin yaptırımları nedeniyle ticaretinde doların payını azaltmaya yönelik sürecin başını Rusya çekti. Vladimir Putin liderliğindeki Rusya, ekonomi ve ticarette şoklara karşı adeta dolarsızlaşma kalkanı kurdu. Rusya Merkez Bankası verilerine göre, ülkenin ithalat ve ihracatında doların payı yüzde 51,7’den yüzde 33,9’a indi. Avronun payı yüzde 35,1’den yüzde 18,7’ye düşerken, Çin yuanınınki yüzde 0,4’ten yüzde 14,1’e çıktı.

ÇİN-RUSYA TİCARETİNİN %80'İ YEREL PARALARLA

Çin ile gerçekleştirdiği ticarette son 12 yıldır dolar kullanımını azaltmayı amaçlayan Rusya, özellikle Batılı ülkelerin yaptırımlarının ardından hamlelerini ekonominin tüm alanlarında yapıyor. Karşılıklı imza atılan anlaşmalar çerçevesinde Rusya-Çin işlemlerinde ulusal para birimlerinin payı oldukça hızlı artıyor. 2022'nin başında yüzde 25 civarında olan bu oran, şu anda yüzde 80'in üzerinde seyrediyor. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2024 yılı itibarıyla 245 milyar doları aştı.

BRICS ABD'NİN KORKULU RÜYASI

Son yıllarda yeni ülkelerin katılımıyla genişleyen ve küresel ticaretteki payı yüzde 40’a yaklaşan BRICS de Batılı ülkelerden kopuş sürecinde Rusya için önemli bir rol oynuyor. ABD Başkanı Donald Trump'ın doların yerini alacak adımın atılması halinde yüzde 100 tarife uygulamakla tehdit ettiği BRICS dahil olmak üzere birçok ülke, uluslararası ticarette alternatif para birimlerine yöneliyor. Son 5 yıllık sürece bakıldığında doların SWIFT üzerinden geçen işlemlerden aldığı payın yüzde 61,5'ten yüzde 50,2 seviyesine kadar çekilmesi ABD’ye karşı yapılan yeni ortaklıkların ve yerel parayla ticaret girişimlerinin bir sonucu olarak değerlendiriliyor. Küresel ticarette avronun payı yüzde 23 olurken, sterlin yüzde 7,1 ile doları takip ediyor. Çin yuanı yüzde 4,69’luk payla dördüncü sırada yer alıyor.

YUANIN KONUMU GÜÇLENDİ

Dünyanın en büyük 2’nci ekonomisi Çin de, uluslararası ticarette yuanın payını yükseltip, yurt dışı yatırımlarını çoğaltıyor. Yeni uluslararası ticaret ortaklıkları kuran Pekin yönetimi, geliştirdiği Sınır Ötesi Bankalararası Ödeme Sistemi (CIPS) sayesinde yuanın küresel konumunu güçlendiriyor. Çin Merkez Bankası’nın (PBoC) yayınladığı rapora göre, yuan cinsinden sınır aşırı ödemeler, Ocak-Ağustos 2024 döneminde 41,6 trilyon yuana (5,9 trilyon dolar) ulaştı. Yuan cinsinden ödemeler, 2023 yılının aynı dönemine göre yüzde 21,1 yükseldi. Yuan, Çin'in toplam sınır aşırı ticaret ödemelerinin yüzde 26,5'ini oluşturdu.

205 ÜLKEYE TL İLE İHRACAT

ABD’nin doları ekonomik bir silah olarak kullandığına yönelik endişeler sebebiyle diğer birçok ülke gibi Türkiye de yerel parayla ticarete önem veriyor. 2024'ün tamamında Türk Lirası'yla dış ticaretin bir önceki yıla kıyasla yüzde 37,5 artarak 1 trilyon 129 milyar liraya ulaşması dikkat çekiyor. Türk Lirası'yla ihracat gerçekleştirilen ülke sayısı 205'i bulurken, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da, sık sık milli paralarla ticaret konusuna vurgu yapıyor. Erdoğan, Ekim 2024'te BRICS Zirvesi'ne katılmak için gittiği Rusya'ya bağlı Tataristan Cumhuriyeti ziyareti sonrası gazetecilere yaptığı açıklamada, şu ifadeleri kullanmıştı: "Bu, ikili ticaretin döviz baskısından kurtarılmasını sağlar. Ülkelerin ticari faaliyetlerine başka ülkelerin müdahil olmasının önüne geçer. Milli paralarla ticaret aynı zamanda özgür ticarettir. Aynı şekilde ödeme sistemlerinde çeşitliliğin olmaması da finans piyasalarının şoklara karşı kırılganlığını artırıyor. Dolayısıyla alternatif bir finans ve ödeme sistemi hem uluslararası ticareti kolaylaştırır hem de çeşitlendirir."

Cabir TURĞUT